የንግድና ቀጣናዊ ትስስር ሚኒስቴር ሚኒስትር ካሳሁን ጎንፌ (ዶ/ር) በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ተገኝተው ማብራሪያ እንደሚሰጡ ሲገለጽ ከምክር ቤቱ አባላት የኑሮ ውድነትና የዋጋ ንረትን የተመለከቱ ጥያቄዎች በቀዳሚነት ይቀርባል ተብሎ ተገምቶ ነበር፡፡
እንደተገመተው በዕለቱ ከምክር ቤቱ አባላት ለሚኒስትሩ ከቀረቡ ጥያቄዎች ውስጥ በአብዛኛው የዋጋ ንረት፣ የኑሮ ውድነትና ከዚሁ ጋር የተያያዙ ጉዳዮችን የተመለከቱ ሆነዋል፡፡ ይህ ተጠባቂ ነው፡፡ በዋጋ ንረትና የኑሮ ውድነት ዙሪያ ያለው ችግር ብዙዎችን እየፈተነ ከመሆኑ አንፃር ከዚህም በላይ ጥያቄ የሚቀርብበት ጉዳይ ነው፡፡
ሚኒስትሩ በእነዚህና በሌሎች ጥያቄዎች ላይ የሰጡት ማብራሪያና ምላሽ ምን ያህል አጥጋቢ ነው የሚለው ጉዳይ እንደተጠበቀ ሆኖ፣ ከዚህ ቀደም ከሚኒስቴር መሥሪያ ቤቱ በተመሳሳይ መንገድ ሲሰጡ ከነበሩ ማብራሪያዎች በተሻለ ገላጭ ናቸው፡፡ ከምክር ቤቱ አባላት የቀረቡ አንዳንድ ጥያቄዎች ቢታለፉም ዋና ዋና በሚባሉ ጉዳዮች ላይ ምላሽ ሰጥተዋል፡፡ በተለይ ባለፉት አራት ወራት መሥሪያ ቤቱ የተሻለ ስለመንቀሳቀሱ የሚያሳዩ መረጃዎችም ቀርበዋል፡፡
ከማክሮ ኢኮኖሚ ሪፎርሙ ትግበራ ወዲህ የግብይት ሥርዓቱ ውስጥ ሊከሰቱ ይችላሉ የተባሉ ችግሮች ለመቆጣጠርና የዋጋ ንረቱ እንዳይባባስ የተደረጉ ጥረቶች እንደ ምሳሌ ሊጠቀስ ይችላል፡፡ ከዚህ ቀደም በግብይት ሥርዓቱ ውስጥ ያሉ ችግሮችን ለመቆጣጠር ይኬድበት ከነበረው አሠራር ወጣ ብሎ በአዲስ አሠራር ለመፈጸም የተደረጉ ሙከራዎች ውጤት እያስገኙ መሆኑን ከተደረገው ገለጻ መረዳት ይቻላል፡፡ ባለፉት አራትና አምስት ወራት በግብይት ሥርዓቱ ውስጥ ያሉ ብልሹ አሠራሮችን ለመቅረፍ በተሠራው የቁጥጥር ሥራ ተገኙ የተባሉ ውጤቶችን በአኃዝ አስደግፈው አስረድተዋል፡፡ እንዲህ ያሉ ሊበረታቱ የሚገባቸው አሠራሮች የሚደገፉ ሲሆን በተደጋጋሚ መሥሪያ ቤቱ ላይ ሲነሱ የነበሩ ትችቶችን ሊያረግብ ይችላል፡፡
በአንፃሩ ግን በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ፣ እጅግ የተበለሻሸውን የግብይት ሥርዓት መስመር ለማስያዝ እጅግ ብዙ ሥራ የሚጠበቅበት በመሆኑ እየተሠራ ነው የተባለው ሥራ ኢምንት መሆኑ ሊሰመርበት ይገባል፡፡
የአገራችን የግብይት ሥርዓት ብልሽት መገለጫዎች በርካታ በመሆናቸው መሥሪያ ቤቱ ያልደረሰባቸውና የቁጥጥር ሥራውን ጠበቅ አድርጎ ሊሠራባቸው የሚገቡ በርካታ ድርጊቶች አሉ፡፡ በሰሞኑ የሚኒስትሩ ማብራሪያ የግብይት ሥርዓቱን በማበለሻሸት ትልቅ ድርሻ የያዘውን የደላሎች ጣልቃ ገብነት ለመቀነስ እየተደረገ ያለው ጥረት ተገልጿል፡፡ የደላሎች እጅ ረዥም በመሆኑ በዚህ ጉዳይ ላይ የተሠራውና እየተሠራ ያለው ሥራ መልካም ቢሆንም አሁንም ገበያው ከሕገወጥ ደላሎች እጅ አልወጣም፡፡ አሁንም የደላሎች ጡንቻ ፈርጥሞ የሚታይበት አካባቢ ስላለ በዚህ ረገድ ተጀመሩ የተባሉ የሕግ ማስከበርና ዕርምጃዎች በያዝ ለቀቅ ሳይሆን ባልተቋረጠ መንገድ ከተሄደበት ለውጥ ሊመጣ ይችላል፡፡
ከዚህ ውጪ በተጨባጭ የዋጋ ንረቱ እንዳይበረታ በተሠሩ ሥራዎች ተገኙ የተባሉት ውጤቶችም ቢሆኑ ስለትክክለኛነታቸው ተጨባጭ ማረጋገጫ ሊቀርብበት ይገባል፡፡ ለምሳሌ ሚኒስትሩም ሆኑ ሌሎች የመንግሥት ተቋማት እንደሚገለጹት፣ ከማክሮ ኢኮኖሚ ሪፎርሙ ትግበራ በኋላ የዋጋ ንረቱ መርገቡን ነው፡፡ የንግድና ቀጣናዊ ትስስር ሚኒስቴርም በ2016 በጀት ዓመት የመጀመርያዎቹ አራት ወሮች የነበረው የዋጋ ንረት ከዘንድሮ ተመሳሳይ ወቅት ጋር ሲነፃፀር በአሥር በመቶ መሻሻሉን አመላክተዋል፡፡
በአጭሩ መልዕክቱ የዋጋ ንረቱ በአሥር በመቶ አካባቢ ቀንሷል የሚል ነው፡፡ አዎ ሥሌቱ የተባለውን ቁጥር ያመለክታል፡፡ ይህ በቁጥር ቀንሷል የተባለው የዋጋ ንረት በተጨባጭ ሸማቹ ላይ አይታይም፡፡ አሁን ካለው የብር የመግዛት አቅም አንፃር ሲመዘን እያንዳንዱ ሸማች በተባለው ቁጥር ልክ የኑሮ ውድነቱ አልቀለለለትም፡፡ እንደውም ተጨማሪ ወጪ እየጠየቀው ነው፡፡ በሰሞኑ የፓርለማ ማብራሪያቸው እንደገለጹትም በተለይ ቋሚ ገቢ ያለው ሸማቾች ላይ ጫና ተፈጥሯል፡፡ ስለዚህ ከቁጥር በሻገር የዋጋ ንረቱን ለማርገብ አንዱ መፍትሔ መሥሪያ ቤቱ ለተበላሸው የግብይት ሥርዓት ቅድሚያ ሊሰጠው የሚገባ መሆኑን ነው፡፡
በግብይት ሥርዓቱ ውስጥ የተንሰራፉትን ሕገወጦች ከመቆጣጠር ባለፈ ገበያውን የሚያረጋጉ አዳዲስ አሠራሮችን መዘርጋትም አለበት፡፡ ለምሳሌ ገበያውን ለማረጋጋት ይጠቅማሉ ለተባሉ የውጭ ኩባንያዎች የወጣውን ሕግ ማስፈጸም አንዱ ሊሆን ይችላል፡፡ ሕገወጦችን ከመቆጣጠር አንጻር በአራት ወሮች ከ105 ሺሕ በላይ ነጋዴዎች ላይ ዕርምጃ መውሰዱና የቁጥጥር ሥራውን በየዕለቱ እየተከወነ መሆኑ ትልቅ ለውጥ ቢሆንም፣ ከችግሩ አንፃር ብልሽቱን እንዲህ ባለው ዕርምጃ ብቻ ማስተካከል እንደማይችል ተገንዝቦ ገበያ ሊያረጋጉ የሚችሉ አዳዲስ መፍትሔዎችን ማምጣት ያስፈልጋል፡፡ ለዚህ ደግሞ ንግድና ቀጣናዊ ትስስር ሚኒስቴር ቀዳሚውን ኃላፊነት የሚወስድ በመሆኑ የዋጋ ንረትን ለማርገብ የሚሠሩ ሥራዎች በሙሉ በአዎንታዊም ሆነ በአሉታዊ ጎኑ የሚያሳርፉት ተፅዕኖዎች መሥሪያ ቤቱን የሚመለከት ይሆናል፡፡ ኃላፊነቱን በአግባቡ እየተወጣ ለመሆኑ አንዱ ማሳያ በግብይት ሥርዓቱ ውስጥ ያሉ ብልሽቶችን ወደ ሕጋዊ መስመር ለማስገባት በታማኝነት የሚሠሩ ባለሙያዎችን ማብቃት አንዱ ነው፡፡ ኃላፊነት የማይሰማቸው የሚኒስቴር መሥሪያ ቤቱ ሠራተኞች የሚፈጽሟቸው ሕገወጥ ተግባራት የግብይት ሥርዓቱን የበለጠ እንዲታወክ በማድረግ ጣት የሚሰነዘርባቸው ናቸው፡፡
በመሆኑም አንዳንድ ኃላፊነታቸውን በአግባቡ ለመወጣት አቅም የሌላቸው ሠራተኞች በሕገወጥ ድርጊት ተሳታፊ ሆነው ካገኙዋቸው ነጋዴዎች ጉቦ ተቀብለው ጥፋታቸው እንዲሸፋፈን ሲያደርጉ የቆዩ በመሆኑ ይህ ተግባራቸው በግብይት ሥርዓቱ ብልሽት እንዲስፋፋ ቀላል የማይባል አስተዋጽኦ ነበረው፡፡ ሕገወጥ ነጋዴዎችም ጉቦ እየሰጡ በተግባራቸው እንዲገፉ አበረታቷል ማለት ይቻላል፡፡ ይህንንም በተደጋጋሚ እየፈጸሙ መቀጠላቸው ሕግ የማስከበር ሥራው ላይ እንቅፋት ሆኗል፡፡
ግድፈት ያገኙባቸውን ነጋዴዎች ጉዳያቸውን ወደ ሕግ በመውሰድ እዚያው በገንዘብ የሚደራደሩ ብልሹ ሠራተኞች በተለይ በዚህ ወቅት የመሥሪያ ቤቱን መልካም ጅምሮች ማደናቀፋቸው አይታበልም፡፡ ስለዚህ የግብይት ሥርዓቱ ብልሽት በደላሎች፣ በአልጠግብ ባይ ነጋዴዎች፣ በኮንትሮባንዲስቶችና በሌሎች ሕገወጦች ብቻ የሚፈጸም ሳይሆን በብልሹ የመንግሥት ሠራተኞች ጭምር መሆኑን አምኖ በዚህ ረገድ ሥር ነቀል ሥራ ካልተሠራ የሚጠበቀውን ለውጥ ማምጣት ፈፅሞ አይቻልም፡፡
ባለፉት አራት ወራት በግብይት ሥርዓቱ ውስጥ ሕገወጥ ተግባራት በመፈጸማቸው ተጠያቂ ተደርገዋል ከተባሉት ከ105 ሺሕ በላይ ነጋዴዎች ሌላ ምግባረ ብልሹ በሆኑ ሠራተኞች በየመንደሩ ተደባብሰው እንዲቀሩ ያደረጓቸው ሕገወጥ ተግባራት ቁጥር ሕጋዊ ዕርምጃ ተወሰደባቸው ከተባሉት ነጋዴዎች በላይ ሊሆን ይችላል፡፡
ከሰሞኑ ብዙ እየተባለበት ያለውን በነዳጅ ማደያዎች አካባቢ እየተፈጸመ ነው የተባለውን ያልተገባ ተግባር እንደ ምሳሌ ማንሳት ይቻላል፡፡ ሚኒስትሩ ወደ ፓርላማ ከመምጣታቸው ጥቂት ቀናት በፊት በአዲስ አበባ ከተማ ነዳጅ እጥረት ተከስቶ ነበር፡፡ ይህ እጥረት ለምን ተፈጠረ ተብሎ በአዲስ አበባ በሚገኙ 200 ነዳጅ ማደያዎችን ፈትሾ የተገኘውም ውጤት ከዚሁ ጋር ሊያያዝ ይችለል፡፡ በአንድ በሁለት ቀን ፍተሻ ከ200 ነዳጅ ማደያዎች 68ቱ ነዳጅ እያላቸው ነዳጅ የለም ማለታቸውን አረጋግጠዋል፡፡ ሚኒስቴሩ ይህንን እውነት በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤትም ጠቅሰውታል፡፡
ስለዚህ በየጊዜው ክትትል ቢደረግና ዕርምጃ ቢወሰድ እነዚህ ማደያዎች እንዲህ ዓይን ያወጣ ሕገወጥ ተግባር ባልፈጸሙ እንደነበር እንገምታለን፡፡ ችግሩ ይህ ብቻ ሳይሆን መንግሥት የሚመድባቸው ተቆጣጣሪዎች ከነዳጅ ማደያ ባለቤቶች ወይም ሠራተኞች ጋር ተመሳጥረው ይፈጽማሉ የተባለው ድርጊት ተገልጋዮችን ለከፋ ብዝበዛ መደረጉ ነወ፡፡ ይህም የነዳጅ መቅጃ የልኬት መሣሪያዎችን ይመለከታል፡፡ ‹‹ቀሻቢ›› የልኬት መሣሪያዎች ከእያንዳንዱ ሊትር የተወሰነ መጠን እንዲቀሽቡ ተደርጎ አጀስት ይደረጋሉ፡፡ ተጠቃሚዎች እዚያው ሆነው ይህንን ለማረጋገጥ የሚችሉበት ዕድል ስለሌላቸው በቀሻቢ የነዳጅ ልኬት መሣሪያ የሚያስገኘው ያልተገባ ጥቅም የግለሰቦች ኪስ እየተሞላበት ነው፡፡ ይህንን በተጨባጭ ያረጋገጡ አንዳንድ አሽከርካሪዎች እንዲህ ባለው ተግባር ተሰማርተዋል ያሏቸውን ማደያዎች ስለሚያውቁ እየመረጡ እስከ መቅዳት ደርሰዋል፡፡
እንዲህ ያለው ተግባር ለመስፋፋቱ ደግሞ አሁንም ስማቸው የሚነሳው እነዚህ የልኬት መሣሪያዎቹን እንዲቆጣጠሩ የተመደበ ሠራተኞች ናቸው፡፡ ሸቃቢ የልኬት መሣሪያዎችን የያዙ ማደያዎች ጋር በመሻረክ መሣሪያዎቹ በትክክል እየሠሩ ነው ብለው ያልተገባ ማረጋገጫ መስጠታቸው ነው፡፡ ለዚህ ተግባራቸው ደግሞ በሽቀባ ከተገኘው ያልተገባ ጥቅም ተጋሪ ይሆናሉ ማለት ነው? በሌሎች የቢዝነስ ዘርፎችም ብልሹ የሚባሉ መንግሥት የመደባቸው ተቆጣጣሪዎች ከየቢዝነሶቹ ባለቤቶች ጋር ተመሳጥረው የሚፈጽሙት ሕገወጥ ተግባራት ተገልጋዮንም መንግሥትንም እየጎዳ ነው፡፡ ለዚህም ነው መንግሥት የሕግ ማስከበርና የቁጥጥር ሥራው እንቅፋት የሚገጥመው ብልሹ ሠራተኞቹ ኃላፊነታቸውን በሐቅ እየሠሩ ባለመሆኑ ጭምር ነው የምንለው፡፡
ከሰሞኑ የሚኒስትሩ ማብራሪያ ሸመታን በተመለከተ የተጠቀሰው ሌላው ጉዳይ የዋጋ ንረት እንዳይባባስ የቅዳሜና የእሑድ ገበያዎች አስተዋጽኦ ቀላል የማይባል ስለመሆኑ መጠቀሱ ናቸው፡፡ እነዚህን ገበያዎች ከማብዛትና አዳዲስ ዘመናዊ የግብይት ማዕከላትን በመገንባት የአገልግሎት አሰጣጡን ከፍ ለማድረግ እየተሠራ እንደሆነም ተብራርቷል፡፡ አዎ! እነዚህ ገበያዎች በተወሰነ ደረጃም ቢሆን ሸማቹን እየታደጉ ነው፡፡ ነገር ግን አሁንም በየሰፈሩ ካሉ መደብሮችና ገበያዎች አንጻር ትርጉም ያለው የዋጋ ልዩነት የማይታይባቸው የመጡበት ሁኔታም ይስተዋላል፡፡ አንዳንድ የቅዳሜና የእሑድ ገበያዎች እንደተባለው እስከ 30 በመቶ ቅናሽ ያላቸው ምርቶች ቢኖርም አንዳንዴ በየሰፈሩ ካሉ መደብሮች ብዙም ልዩነት በሌለው ዋጋ የመሸጥ ልምምድ እየሰፋ እንዳይሄድ በአግባቡ መቆጣጠር ያስፈልጋል፡፡
እነዚህ ገበያዎች ጋር ተያይዞ ከሚኒስትሩ ሰሞነኛ ማብራሪያ ለየት ያለውና በተለይ እንደ ለሚ ኩራ ያሉ አካባቢዎች ባሉ የቅዳሜና የእሑድ ገበያዎች ጤፍ እስከ 900 ብር በኩንታል ቅናሽ እየተሸጠ ነው ብለዋል፡፡ ነገር ግን ሸማች እሱን ማለታቸውንም አክለዋል፡፡ ጤፍም ሆነ ሌሎች ምርቶችን በቅናሽ እየሸጡ ገበያ አጣን ካሉ ገራሚ ነው፡፡ እንደ ሸማች የምንቀናበት ዜና ነው፡፡
በዚህ ደረጃ የሚገለጹ ገበያዎች ካሉ ሸማቾች እነዚህን ገበያዎች እንዲጠቀሙ ለማድረግ አሁንም አንዱ መፍትሔ የግብይት ቦታዎችን አሉታዊ ዋጋ በየዕለቱ በማሳወቅ ሸማቹ እንዲገለገልበት አይችልም ነበር? ገበያ የለንም ያሉም ነጋዴዎች ገበያ እንዲያገኙ አሉታዊ የግብይት ዋጋዎችን በማሳወቅ ሁሉንም ተጠቃሚ ማድረግ አይችልም? ሌላው ሸማቹን ይታደጋሉ የተባሉ የሸማች ማኅበራት አካባቢም እየታዩ ያሉ ግድፈቶች መፈተሸ ይኖርባቸዋል፡፡ አንዳንድ ሸማቾች ማኅበራት ከሌሎች መደብሮች ባልተለየ ዋጋ ሽያጭ እያከናወኑ ነው፡፡ እንደውም አንዳንድ የሸማች ማኅበራት የግለሰቦች መጠቀሚያም እየሆኑ ነው እየተባለ ነውና የቁጥጥር ሥራው እነሱንም ሊመለከት ይገባል፡፡
በአጠቃላይ በሰሞኑ የሚኒስትሩ ማብራሪያ መሥሪያ ቤቱ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ትርጉም ያለው እንቅስቃሴ ቢያደርጉም ካለው ችግር አንፃር አሁንም ብዙ ሥራ እንደሚጠበቅበት ማስታወስ ተገቢ ይሆናል፡፡ የቁጥጥር ሥራው እንደ ቀድሞ ያዝ ለቀቅ የሚደረግ መሆንም የለበትም፡፡ በየትኛውም ዘርፍ የሚደረግ የቁጥጥርና የክትትል ሥራው ውጤት ሊገኝበት የሚችለው ብልሹ ሠራተኞች እጃቸውን እንዲሰበስቡ ማድረግ ሲትል ጭምር ነው፡፡
