በተሾመ ብርሃኑ ከማል
የኢትዮጵያ ሕዝብ ተቻችሎ እንደሚኖር ምንም አያጠያይቅም፡፡ አኗኗሩም፣ ማኅበራዊ ኑሮውም፣ ተቀራራቢ የሆነ አመለካከቱም፣ ተቻችሎ የሚኖር መሆኑን የሚያመለክት ነው፡፡ ይህም ሆኖ በሰላም ተስማምቶና ተቻችሎ ከሚኖረው ኅብረተሰብ ውስጥ ጥቂት ቡድኖች ይህንን ለዘመናት የኖረ ማኅበራዊ ሕይወታችንን ለማደፍረስ ጥረት ሲያደርጉ መስተዋላቸው አልቀረም፡፡ አንዳንዶቹ ስለሰላም ሲነገር፣ ስለመቻቻል ጥረት ሲደረግ፣ በሰላም አብሮ ስለመኖር ሲነሳ ይከፋቸዋል፡፡ አንዳንዶቹም እነሱ ባሉት መንገድ ብቻ ካልሆነ በስተቀር ሌላ መንገድ የሌለ የሚመስላቸው ናቸው፡፡ አንዳንዶችም እነሱ የሚሉት በራሳቸው ሰው ካልተባለ የማይጥማቸውና የማይቀበሉ ናቸው፡፡ ስለሰላም እያወሩ ፀረ ሰላም ድርጊት የሚፈጽሙም አሉ፡፡ በሰላማዊ መንገድ ሲጨብጧቸው በመርዝ የሚወጉም አይጠፉም፡፡ ስለዚህ ምን መደረግ አለበት? አንዱ መፍትሔ ችግሮቻችንን በመፈተሽ ለማስተካከል መሞከር ነው፡፡ በበኩሌ ማንሳት የምፈልገውም በመቻቻል፣ በሰላምና በፍቅር አብሮ ለመኖር የሃይማኖት ሕግጋት ማውጣት አስፈላጊ መሆኑን በሚመለከት ነው፡፡
የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ሕገ መንግሥት አንቀጽ 11 መንግሥትና ሃይማኖት የተለያዩ መሆናቸውን በግልጽ አስቀምጦታል፡፡ በዚሁ አንቀጽ በንዑስ አንቀጽ አንድም መንግሥትና ሃይማኖት ተለያይተዋል፡፡ ንዑስ አንቀጽ ሁለት ደግሞ የመንግሥት ሃይማኖት የለም ይላል፡፡ ንዑስ አንቀጽ ሦስት መንግሥት በሃይማኖቶች ጉዳይ ጣልቃ እንደማይገባ፣ ሃይማኖትም በመንግሥት ጉዳይ ጣልቃ እንደማይገባ ይገልጻል፡፡
የሕገ መንግሥቱ አንቀጽ 27 ደግሞ የሃይማኖት፣ የእምነትና የአስተሳሰብ ነፃነት እንደተረጋገጠ ያመለክታል፡፡ የዚሁ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ አንድ ማንኛውም ሰው የማሰብ፣ የህሊናና የሃይማኖት ነፃነት እንዳለው አስቀምጧል፡፡ ይህ መብት የመረጠውን ሃይማኖት ወይም እምነት መያዝን ወይም የመቀበል፣ ሃይማኖቱንና እምነቱን ለብቻ ወይም ከሌሎች ጋር በመሆን በይፋ ወይም በግል የማምለክ፣ የመከተል፣ የመተግበር፣ የማስተማርና የመግለጽ መብትን አካቷል፡፡ ንዑስ አንቀጽ ሦስትም አማኙ የመረጠውን እምነት እንዳይዝ ሊያግደው ወይም በሌላ መንገድ ሊከለክለው እንደማይችል ይናገራል፡፡ ንዑስ አንቀጽ አራት ወላጆችና ሕጋዊ ሞግዚቶች በእምነታቸው መሠረት የሃይማኖታቸውንና የመልካም ሥነ ምግባር ትምህርት በመስጠት ልጆቻቸውን የማሳደግ መብት እንዳላቸው ያረጋግጣል፡፡ አንቀጽ አምስት ወይም ሃይማኖትን ወይም እምነትን የመግለጽ ነፃነት የሚገደበው ሕጋዊና አስፈላጊ ነው ተብሎ በሕግ በተደነገገው መሠረት የሕዝብ ደኅንነትን፣ ሰላምን፣ ትምህርትን፣ ሞራልን፣ መሠረታዊ መብቶችን፣ የሌሎች ነፃነትን፣ የመንግሥት ከሃይማኖት ነፃ መሆንን የሚፃረር ከሆነ ነው፡፡ በአንቀጽ 90 ንዑስ አንቀጽ ሁለት ትምህርት ከሃይማኖታዊ፣ ከፖለቲካዊ ቡድኖች (ፓርቲዎች)፣ ከትምክህተኛ የባህል ተፅዕኖ ነፃ መሆኑ ተጠቅሷል፡፡ የእኩልነት መብትን የሚያረጋግጠው አንቀጽ 25 ሁሉም ሰው በሕግ ፊት እኩል ሲሆን ያለአንዳች ልዩነት የሕግ ጥበቃ ይደረግለታል ይላል፡፡ በዚህ ረገድ ሕጉ በዘር፣ በብሔር፣ በብሔረሰብ፣ ወይም በተገኘበት ማኅበረሰብ፣ በቀለም፣ በፆታ፣ በቋንቋ፣ በሃይማኖት፣ በአመለካከት፣ በሀብት፣ ከሌላ አገር በመወለድና በትውልድ ሳይለይ ለሁሉም ሰው ሕግ የተጠበቀ እንደሆነ ያረጋግጣል፡፡
ይሁንና የሃይማኖቶች እኩልነት ጉዳይ በሕገ መንግሥቱ ውስጥ በማያሻማ መንገድ መቅረቡ ትልቅ ነገር ሆኖ፣ ሕገ መንግሥትን እየጠቀሱ ብቻ ዳኝነት መስጠት ስለሚያስቸግር አስፈላጊ የሆኑ ጉዳዮችን በተለይም በፍትሐ ብሔር፣ በወንጀለኛ መቅጫ፣ በቤተሰብ ሕጉና በሌሎችም ሕግጋት ያልተካተቱ ጉዳዮችን በሕግ መደንገግ ያስፈልጋል፡፡ ለምሳሌ በምዕራፍ 27 ንዑስ አንቀጽ አምስት ሃይማኖትን ወይም እምነትን የመግለጽ ነፃነት የሚገደበው ሕጋዊና አስፈላጊ ነው ተብሎ በሕግ በተደነገገው መሠረት የሕዝብ ደኅንነትን፣ ሰላምን፣ ትምህርትን፣ ሞራልን፣ መሠረታዊ መብቶችን፣ የሌሎች ነፃነትን፣ የመንግሥት ከሃይማኖት ነፃ መሆንን የሚፃረር ከሆነ ነው ሲል ይደነግጋል፡፡ ይህ ማለት መንግሥት «ትክክለኛ አካሄድ አይደለም» ብሎ ባመነበት ሁሉ እየተነሳ «የሕዝብ ደኅንነትን፣ ሰላምን፣ ትምህርትን፣ ሞራልን፣ መሠረታዊ መብቶችን፣ የሌሎች ነፃነትን ነክተሃል፤» እያለ ችግር ሊፈጥር ይችላል ወይም በሃይማኖት ውስጥ ጣልቃ ይገባል ማለት ነው? መንግሥት ከሃይማኖት ተቋማት ትብብር ቢፈልግ ወይም የሃይማኖት ተቋማት ከመንግሥት ትብብር ቢፈልጉ አያገኙም ማለት ነው? የኢስላማዊ ምክር ቤቱ ወይም ሲኖዶሱ ወይም ሌላ ዕውቅና ያለው ሃይማኖታዊ ተቋም ከመንግሥት ጋር በመወያየት ቢሠራ ተለጣፊ ሃይማኖት ተደርጎ ይወሰዳል ወይስ ለህልውናዬ አስፈላጊ እስከሆነ ድረስ «በእከከኝ ልከክህ ዓይነት» አብረን ልንቆም እንችላለን እንደማለት ሊሆን ይችላል? የሃይማኖት ተቋም ነፃ በመሆኑ ምክንያት ከአገሪቱ የአገር ውስጥና የውጭ ፖሊሲ ዕውቅና ውጭ በመንቀሳቀስ ሃይማኖታዊ ጉዳዩን መከናወን ይችላል ማለት ነው? በሃይማኖት መሠረት ለምዕመናኑ የሚወጡ ሕግጋት መንፈሳዊ፣ ለዜጎች የሚወጡ ሕግጋት ዓለማዊ ሆነው እስከተቀረፁ ድረስ ልዩነት ሊኖራቸው ቢችል አስማምቶ መዳኘት የሚቻለው እንዴት ነው? የሃይማኖትን ነፃነትን በተግባር ለማዋል ወይም ለማስከበር የሚያስችሉ ሕጎችን ለማውጣት ምን ያህል ስለሃይማኖት ነፃነት ተረድተናል? ስለሃይማኖት ነፃነት ሳንረዳ የምናወጣቸው ሕጎችስ ምን ያህል ውጤታማ ሊሆኑ ይችላሉ?
ነገር ግን አንድ አድረገው የሚያስተሳስሩን ሕጎቻችን በተለይም ሃይማኖት ነክ ሕጎቻችን ፍትሕና ርትዕ የሚያሰፍኑ ሆነው እንዲገኙ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ስለሆነም፣ ከሚከተሉት ሃይማኖታዊ ሕጎች አኳያ የሚከተሉትን ነጥቦች ማንሳት ጠቃሚ ይመስለኛል፡፡
ቤተሰብን በተመለከተ
ቤተሰብ የኅብረተሰብ መሠረት እንደመሆኑ በብዙ ጉዳዮች መንግሥታዊ ትኩረት የሚሰጠው ማኅበራዊ ተቋም ነው፡፡ ይሁንና ቤተሰብ ማኅበረሰባዊ ብቻ ሳይሆን ራሱን ችሎ የሚቆም አካል በመሆኑ ደግሞ ሌላውን የኅብረተሰብ ክፍል ሳይጎዳ የራሱን ማኅበራዊ ሕይወት የሚመራበት ሕግ ያስፈልገዋል፡፡ ቤተሰብን በተመለከተ የሚወሱ በርካታ ጉዳዮችን ማንሳት የሚቻል ቢሆንም በአብዛኛው ከሚታወቁት እንጀምር፡፡ በዚህም መሠረት ኢስላማዊ ሕግ አንድ ወንድ ከአንድ በላይ ሚስቶችን ማግባት ይፈቅዳል፡፡ የክርስቲያን አይፈቅድም፣ የቤተሰብ ሕጉም እንደዚሁ ከሆነ ሕጉ ሚዛናዊ ነው ማለት ይቻላል? አንድ ሙስሊም ቤተሰብ የሚዳኘው በምን ሕግ ነው? በኢስላም አንድ ሙስሊም ከአንድ በላይ ሚስት ማግባት የሚፈቀድ ስለሆነ እንዲሁም ሚስቶቹ አንዷ ሙስሊም ሁለተኛዋ ይሁዲና ሦስተኛዋ ክርስቲያን ቢሆኑና የዚህ ቤተሰብ ጉዳይ የሚዳኘው በምንድን ነው? አንድ ወንድ ክርስቲያን ሆኖ ከኖረ በኋላ ሙስሊም ቢሆን የቤተሰቡ ጉዳይ እንዴት ይዳኛል? ወይም አንድ ሦስት ሚስቶች የነበሩት ሙስሊም ሆኖ ከኖረ በኋላ ክርስቲያን ቢሆን እንዴት ይዳኛል? በአገራችን ዛሬ በጉልህ ባይታይም ወደፊት ከኢኮኖሚ ዕድገት ጋር የሚመጡ ሌሎች የሃይማኖት ዘርፎች ይኖራሉ፡፡ በእነዚህም ዘርፎች ጊዜያዊ ጋብቻ ሊተሳሰሩ ይችላል፣ ስለዚህ እንደዚህ ያለ አመለካከት የሚከተሉ ሰዎች ጉዳዩን ቢያነሱት የሚዳኙት እንዴት ነው? አንድ ወንድና አንዲት ሴት ባህላዊም ሆነ ሕጋዊ ጋብቻ ሳይፈጽሙ በይፋም ይሁን በድብቅ ለብዙ ዓመታት ኖረው ይወልዳሉ ይከብዳሉ፡፡ የአንዳንዶቹ ሕጋዊ ጋብቻ መሥርተው በአጭር ጊዜ ከሚለያዩት የበለጠ ጠንካራ ነው፡፡ እንደዚህ ያሉት ሰዎች ከሃይማኖቱ ነፃነት ማለትም ከሃይማኖት ሕግጋት ነፃ ከመሆን አኳያ እንዴት ይታያሉ? በኢስላም ከጋብቻ ውጭ የተወለደ ልጅ ዲቃላ ሲሆን ኢስላማዊ ተቀባይነት ላይኖረው ስለሚችል በሕገ መንግሥቱ ግን የእናቱና የአባቱ ሕጋዊ ልጅ ነው፡፡ ሕጉ ለሴቶች እኩልነት ብቻ ሳይሆን የተለየ ጥበቃ እንዲደረግላቸው መንገድ ይጠርጋል፡፡ ይህም ከሃይማኖት ነፃ መሆን ጋር ጭምር የሚታይ ነው፡፡
በአገሪቱ ውስጥ ባሉ ብሔር ብሔረሰቦች ውስጥ በተለይ በገጠር የሚፈጸመው ጋብቻ በአመዛኙ ባህላዊ ወይም ተለምዷዊ ነው፡፡ ስለዚህ የሃይማኖት ጉዳይና የዜግነት ጉዳይ የተለያየ ወይም የሚደጋገፍ መሆኑን በሕግ እንዴት ማሳየት ይቻላል? የውርስ ጉዳይና የሀብት ክፍፍል ጉዳዮችስ እንዴት ይታያሉ? በጥቅሉ ከእምነት ጋር በተያያዘ የሚፈጸሙ የመብት ጥሰቶች ወይም አካሄዶች ሲኖሩ እንዴት ሊዳኙ ይችላሉ? እርግጥ ነው በአሁኑ ጊዜ «በሃይማኖታዊ መንገድ የሚፈልግ በዚያው፣ በመንግሥታዊ መንገድ የሚፈልግ ከሆነ ደግሞ በፍትሐ ብሔሩና በወንጀለኛ መቅጫው ሊዳኝ ይችላል» በማለት አንዳንዶቹን ከጋብቻ ጋር የተያያዙትን ጉዳዮች ልናቆያቸው እንችል ይሆናል፡፡ ነገር ግን አሁን ባለው ፍጥነት ኢኮኖሚው እያደገ ከሄደ ማኅበራዊ ሕይወቱም ከዚያው አኳያ እያደገ ስለሚመጣ በነበረበት ሊቀጥል አይችልም፡፡ ምናልባትም ከ30 ዓመታት በፊት በተለምዶ ወይም በዘፈቀደ ሲከናወኑ የነበሩ ማኅበራዊ ትስስሮች ሕጋዊ መልክ እያገኙ እንዲሄዱ የሚፈለግበት ሁኔታ ሊኖር ስለሚችል ጉዳዩን የተለያዩ ሃይማኖቶች፣ እምነቶች፣ ብሔር ብሔረሰቦች፣ ባህሎችና ልምዶች ባሉባት አገራችን ውስጥ እየተለወጠ ከሚሄደው ማኅበረሰብ አመለካከት ጋር ማስተዋል ሊያስፈልግ ይገባል፡፡ አንዳንዶቹ አጣዳፊ ሊሆኑ ስለሚችሉ ቅድሚያ ትኩረት ሊሰጣቸው የሚገቡ ናቸው፡፡ ይልቁንም ሃይማኖት በመንግሥት ጉዳይ ላይ፣ መንግሥትም በሃይማኖት ጉዳይ ላይ ጣልቃ በማይገባባት አገራችን ሕገ መንግሥቱን ተከትለው መውጣት ባለባቸው ማኅበራዊ ሕጎች ላይ ትኩረት ማድረግ ያስፈልጋል፡፡
ትምህርት
ሃይማኖታዊ ጉዳይ ግለሰባዊ የዜግነት ጉዳይን፣ መንግሥታዊ እንዲሁም በርካታ እምነቶችን፣ ብሔር ብረሰቦችና ሕዝቦችንና አመለካከቶችን አስተባብሮ የሚመለከት መሆኑ የታወቀ ነው፡፡ ነገር ግን ግለሰብ በኅብረተሰብ አካልነቱ ብቻ ሳይሆን በግል እምነቱ ምክንያት የሚያሳያቸው ሁኔታዎች ይኖራሉ፡፡ ለምሳሌ በአንድ ትምህርት ቤት ውስጥ ሙስሊምም፣ ክርስቲያንም፣ ይሁዲም፣ ሌላ እምነት ያላቸውም አብረው ሊማሩ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ ሙስሊሟ ሒጃብ፣ ክርስቲያኗ ማተብ ከዚያም ጋር አነስተኛ መስቀል አድርጋ፣ ሌላዋ ደግሞ አማልክቷ ጨሌ የሚወዱ ቢሆን እንደዚሁ አንገቷ ላይ ወይም ሌላ ቦታ አድርጋ ልትታይ ትችላለች፡፡ ሦስቱም የእምነት መለያዎች በሚሆኑበት ሁኔታ (ለውበት ወይም ለሌላ ጉዳይም ሊጠቀሙበት ስለሚችሉ) አሁን ባለው ሁኔታ አንዳንድ የመለያ ምልክቶች ሲፈቀዱ አንዳንድ ደግሞ አይፈቀዱም፡፡ አንዳንዶቹ የማይፈቀዱት በጉልህ ስለሚታዩ ሲሆን አንዳንዶቹ የሚፈቀዱት በትንሹ ስለሚታዩ ነው፡፡ በወንዶችም በኩል ቢሆን በጉልህ ባይሆንም የሚስተዋል ችግር ነው፡፡ የሙስሊሙም ሆነ የክርስቲያኑ ሕይወት ከመስጊድና ከአብያተ ክርስቲያናት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ ኢትዮጵያም በዚህ ረገድ ከብዙ አገሮች በተለየ ሁኔታ ልትታይ ትችላለች፡፡ ወጣቶች መንፈሳዊ አመለካከትና ፈሪሃ ፈጣሪ በውስጣቸው ከኖረ ከብዙ ጥፋቶች ሊቆጠቡ እንደሚችሉም ይታመናል፡፡ ነገር ግን ሁሉም እምነቶች በተለይም በታላላቅ የትምህርት ተቋማት የሚስተናገዱት እንዴት ነው? አመጋገባቸው፣ አኗኗራቸውና ማኅበራዊ ሕይወታቸው ከእምነታቸው ጋር የተሳሰረ ነው?
ኢስላማዊ መድረሳዎችና የቄስ ትምህርት ቤቶች
በኢትዮጵያ የረጅም ዓመታት ታሪክ ኢስላማዊ መድረሳዎችና የቄስ ትምህርት ቤቶች መሠረታዊ ሃይማኖታዊ ዕውቀት ብቻ ሳይሆን መሠረተ ትምህርት በማስፋፋት ከፍተኛ ሚና የተጫወቱ ተቋማት ናቸው፡፡ ስለዚህም ከመደበኛው ትምህርት በተለየ ሁኔታ ትኩረት አግኝተው የበለጠ ተጠናክረው የሚቀጥሉበት ሕጋዊ ድጋፍ ቢኖራቸው አገራችንን በተቀላጠፈ ሁኔታ ለማሳደግ ለምንሻው ብሔራዊ ዓላማ ሊውሉ ይችላሉ፡፡ ይልቁንም ኢስላማዊ መድረሳዎችና የቄስ ትምህርት ቤቶች ከፍተኛ የኢንቨስትመንት አቅም የማይጠይቁ ከመሆናቸውም በላይ ልጆች ተሰባስበው በሚገኙባቸው ቦታዎች (ለምሳሌ በእረኝነት ለተሰማሩ ልጆች፣ ቅዳሜና እሑድ ቤታቸው ለሚውሉ ለቤተሰብና ለጎረቤት ልጆች) ሁሉ መሠረታዊ ትምህርትን ለማስፋፋት አመቺ ናቸው፡፡
ብሔራዊ ማንነትና እምነት
አንድ ሰው በሃይማኖቱ የተለየ ቢሆንም እንኳን በብሔራዊ ማንነቱ አንድ ለመሆኑ አያጠያይቅም፡፡ አንዲት አገርም አፋጣኝ ማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊና ባህላዊ የለውጥ ዕድገት ልታመጣ የምትችለው ማኅበራዊ ማንነት በጥብቅ መሠረት ላይ የተገነባ እንደሆነ ነው፡፡ ዳሩ ግን አንድ ኢትዮጵያዊ «እኔ ኢትዮጵያዊ ነኝ» ለማለት ብሔራዊ ማንነቱንና እምነቱን አጣጥሞ ለመምራት የሚያስችለው ሕግ የቱ ነው? «እኔ ኩሩ ኢትዮጵያ ነኝ» ስላለ ብቻ ኩሩ ሊሆን ይችላል? «ኩሩ ኢትዮጵያ» የምንለው፣ በዘር፣ በሃይማኖት፣ በእምነት፣ በመደብና በሥልጣን ከፋፍለን የምንመለከተው ይሆን? በዚህ ረገድ ሁኔታዎችን ገልጠን ስንመለከታቸው ከሰላሳ ዓመታት በፊት በነበረችው ኢትዮጵያ ምናልባት «ኩሩ ኢትዮጵያዊ የምንላቸው እንደዚህ ያሉት ናቸው፡፡ ስለዚህ ኩሩ የኢትዮጵያዊነት ትርጉም አይመለከተኝም፤» የሚሉ ቢኖሩ እውነት ነበራቸው፡፡ ለምሳሌ የዓፋር ተወላጆች በራሳቸው «ኢትዮጵያ ራሷ የማን ሆነችና…» የሚል አመለካከት ቢኖራቸውም ከ40 ዓመታት በፊት የነበሩት መንግሥታት «የሙሉ ኢትዮጵያዊነት» ተሳትፎ ነፍገዋቸው ቆይተዋል፡፡ ይልቁንም በእምነታቸው ምክንያት የደረሰባቸው በደል በቀላሉ የሚወሳ አልነበረም፡፡ በዚህም ምክንያት በሁሉም ልማት እንዳይሳተፉ ተፅዕኖ ሲደረግባቸው ስለኖረ «ኩሩ ኢትዮጵያዊነታቸው» በልማት የታገዘ እንዳይሆን አድርጎት ቆይቷል፡፡ የሶማሌ ክልል ሕዝብም ቢሆን ከዓፋር ሕዝብ ጋር በተመሳሳይ ራሱ ባልፈጠረው ችግር ብሔራዊ ኩራት እንዳይኖረው ተፅዕኖ ሲደረግበት ኖሯል፡፡ በርካታ ሐረሪዎች ከአገራቸው ወጥተው በተለያዩ ዓለማት የተሰደዱት፣ በአገራቸው ውስጥ ይኖሩ የነበሩትም የተበደሉትና በዓይነ ቁራኛ ሲጠበቁ የነበሩት ብሐራዊ ማንነታው ጥያቄ ላይ በመውደቁ ነበር፡፡ ዛሬ የምናያቸው ፖለቲካዊ እምነቶች፣ የልማት ሥራዎች፣ ማኅበራዊ እኩልነቶች፣ የባህል ነፃነቶች ከጥንት ጀምሮ የነበሩ ቢሆን ኖሮ ችግራችን የቀለለ በሆነ ነበር፡፡ ያም ሆነ ይህ ብሔራዊ ማንነታችን ከእምነታችን፣ ከአመለካከታችንና ከዜግነታችን ጋር የተያያዘ መሆኑን ሊያረጋግጡ ወይም ይህንን ብሔራዊ ማንነት ይበልጥ ሊያረጋግጡ የሚችሉበትና ኅብረተሰቡን ለበለጠ ልማት የሚያነሳሱ ሕግጋት ሊቀረፁ ይገባል፡፡
የፕሬስ ውጤቶችና ሌሎች መንግሥታዊ ተቋማት
የፕሬስ ውጤቶች ማለትም የኅትመትና የኤሌክትሮኒክስ (እንደ ጋዜጦች መጽሔቶች፣ ጆርናሎች፣ ብሮሹሮች፣ በራሪ ጽሑፎች፣ ፖስተሮች፣ ቢል ቦርዶች፣ የሬዲዮ፣ የቴሌቪዥን፣ የሲኒማ፣ የድምፅ፣) ውጤቶች በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ መንገዶች የኅብረተሰቡን ተቻችሎ የመኖር ባህል እንዳይንዱ የሚከለክል፣ ሁሉንም ሃይማኖቶችና እምነቶች መሠረት ያደረገ ሕግ እንዲኖረን ማድረግ ተገቢ ይሆናል፡፡ አሁን ባለው ሁኔታ የመገናኛ ብዙኃን የመንግሥትን ጨምሮ ወደ አንድ በኩል ያጋደለ መስሎ ስለሚታይ የፕሬስ ውጤት በሕግ የታገዘ ሥራ እንዲያከናውን ማድረግ ተገቢ ነው፡፡ ለምሳሌ የኢትዮጵያ መንግሥት የሚያስተዳድራቸው የፕሬስ ውጤቶች በውስጡ የተለያዩ የሃይማኖት ጉዳዮችን የሚመለከቱ ክፍሎች እስከሌሉት ድረስ፣ በግልጽም ሆነ በረቀቀ ሁኔታ የኅብረተሰቡን መብት የሚፃረሩበት ሁኔታ ይኖራል፡፡ ከሰው ኃይል አቀጣጠርና አመዳደብ ጀምሮ ማካተት ያለበት ጉዳዮች ሊኖሩ ይችላሉ፡፡ እንደፕሬሱ ሁሉ በሌሎችም አስፈላጊ የሆኑ ተቋማት ለምሳሌ በፌዴራል ጉዳዮች ሚኒስቴር፣ በፖሊስ፣ በአገር መከላከያ፣ ወዘተ ውስጥ የሚገኙ ባለሙያዎች ስለሃይማኖት መግለጫ በሚሰጡበት ጊዜ እነሱን ከሃይማኖታቸውና ከአመለካከታቸው ውጭ ማየት ስለማይቻል የኅብረተሰቡን ውክልና ማስተዋል ሊያስፈልግ ይችላል፡፡ ለምሳሌ ከ12 ዓመታት በፈት ከመጅሊስና ከሌሎች ኢስላማዊ ጉዳዮች ጋር በተያያዘ በታየው እንቅስቃሴ ‹‹በባህሪያቸው ሕገወጥነትን ያንፀባርቃሉ›› የተባሉትን ሲባል በተወሰደው ዕርምጃ አብዛኛዎቹ ሰላም አስከባሪ ኃይሎች ስለኢስላም ባህል የሚያውቁ አልነበሩም፡፡ መስቀላቸውን አንገታቸው ላይ አድርገው፣ ከእነጫማቸው ዘለው መስጊድ መግባት፣ ሰዎችን ሲያስተምሩ የነበሩ ሊቃውንትን መያዝ፣ ከሴቶች መስጊዶች ውስጥ መግባት የመሳሰሉት ችግሮች የተከሰቱት ሲሆን፣ ይህም የሆነው ስለኢስላም የማያውቁ በመሆናቸው ሊሆን ይችላል፡፡ ስለዚህ በአንድ በኩል ሚዛኑን የጠበቀ ማኅበራዊ ተሳትፎ እንዲኖር እያደረጉ በሌላ በኩል ደግሞ ለሁሉም ሰላም አስከባሪዎች ሥልጠና እየሰጡ፣ እንደየሃይማኖቱ ሰላም የማስከበር ኃላፊነታቸውን እንዲወጡ የሚያስችል ሕጋዊ ሁኔታ ማመቻቸት ያስፈልጋል፡፡
ብሔራዊ ሸንጎዎች (የሕዝብ ተወካዮችና የፌዴራል ምክር ቤቶች)
ብሔራዊ ሸንጎ ፖለቲካ፣ ማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ፣ ባህላዊ፣ እንዲሁም ብሔር ብሔራዊና ሕዝባዊ ጉዳዮችን የሚያከናውን አካል እንደመሆኑ፣ በዚህ ውስጥ የሃይማኖትና የእምነት ጉዳዮችም በአንዱ ወይም በሌላ መልኩ እየተሰባጠሩ የሚመጡ ስለሆነ፣ ምርጫ ሲካሄድ ሃይማኖትም ግምት ውስጥ ይገባ እንደሆነ ወይም ሃይማኖትን የሚመለከቱ ክፍሎች እንዲኖሩት ያስፈልግ እንደሆነ ማስተዋል ያስፈልጋል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ አንዳንድ ሕጎችን ከሃይማኖት እኩልነት አንፃር እንደገና መቃኘት ያስፈልግ እንደሆነ መመልከት ያስፈልጋል፡፡ በእርግጥም የብዙ ብሔር፣ ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ብቻ ሳይሆን የዓለም አቀፍ መዲና በሆነችው ኢትዮጵያ የሚገኝ ብሔራዊ ሸንጎ ለአፍሪካ ጥሩ ምሳሌ ሆኖ መገኘት አለበት፡፡ ከሃይማኖት ጋር የተሳሰሩ ሕጎችን ማለትም ሕገ መንግሥቱ ያረጋገጣቸው መብቶችን ለማረጋገጥና ሁሉንም ሃይማኖቶች እኩል ለማስተናገድ የሚደረገውን ጥረት ማጠናከር ይኖርበታል፡፡ እንዲሁም ኢትዮጵያ ብሔር ብሔረሰቦች፣ ሕዝቦች፣ የተለያየ እምነትና አመለካከት ያላቸው ሰዎች በመቻቻልና በሰላም አብረው የሚኖሩባት አገር መሆኗን የበለጠ ማሳየት አለበት፡፡ ብሔራዊው ሸንጎ የአማኙ ከፍተኛና አነስተኛ ቁጥር መሆን ሳይገድበው የሁሉንም ህልውና የሚያረጋግጥና ሁሉም የሸንጎ ተወካይ የኢትዮጵያውያን ነው የሚያሰኝ ሆኖ መገኘት ይጠበቅበታል፡፡
የሃይማኖት ሥነ ምግባር
ምንም እንኳን ሁሉም ሃይማኖትና እምነት የራሱ የሆነ ሥነ ምግባር ያለው ቢሆንም ሁሉም ሃይማኖቶች በጋራ የሚስማሙበትን የሃይማኖት ሥነ ምግባር በማውጣት የሕግ አካል ማድረግ ይቻል እንደሆነ መመካከር ያስፈልጋል፡፡ የሃይማኖት የጋራ ሥነ ምግባር መኖር በጭፍን «ትክክለኛው የእኔ ነው» ከሚል አመለካከት አውጥቶ «ለካስ ሌሎችም እንደኛ ትክክል የሆነ የሥነ ምግባር መመርያ አላቸው» የሚል አዎንታዊ አመለካከት ያሰፍናል፡፡ በተጨማሪም ሕዝብ ለመቻቻል፣ በፍቅርና በሰላም አብሮ ለመኖር የሚያደርገውን ጥረት የበለጠ ሊያጠናክር እንደሚችል ይታመናል፡፡ ደረጃ በደረጃም ለዘመናት የነበረውን አንዱ ሌላውን እንዳያውቅ ይከለክል የነበረውን አስተሳሰብ በማስቀረት አንዱ ስለሌላው እንዲያውቅ ያስችለዋል፡፡ ሃይማኖት በማወቅ ላይ የተመሠረተ እንዲሆን በማገዝም አገር በዕውቀት የሚመራ ዕድገት እንዲኖራት የበኩሉን አስተዋጽኦ እንዲያበረክት ሊያግዝ ይችላል፡፡ ስህተት እንደነበረ ሊቀጥል የማይችለው ወይም «ስህተት መብት የለውም» የሚባለውም ዕውቀት በሒደት ትክክለኛውን ለማሳወቅ ስለሚችል ነው፡፡
ሃይማኖታዊ አክራሪነትና አሸባሪነት
በአሁኑ ጊዜ ስለሃይማኖታዊ አክራሪነት ሲነገር ይሰማል፡፡ ሃይማኖታዊ አክራሪነትም ከሽብርተኛነት ጋር አብሮ ሲወሳ ይስተዋላል፡፡ ነገር ግን በሃይማኖት አክራሪነትና በአሸባሪነት መካከል ያለው ግንኙነት ምንድነው? በእርግጥ ሃይማኖትን አክርሮ ወይም አጥብቆ መያዝ አሸባሪነት ነው? ለምሳሌ፣ ወገቡን በገመድ አስሮ የሚሄድ ባህታዊ «አክራሪ ክርስቲያን ነው» ማለት አሸባሪ ነው ማለት ሊሆን አይችልም፡፡ ስለመጭው ዓለም እንጂ ስለዚህ ዓለም አንዳች ነገር የማይደንቀው ሙስሊም የሃይማኖት አባት በሃይማኖቱ አክራሪ ቢሆንም አሸባሪ የሚለው ቅፅል አይመለከተውም፡፡
የውጭ አገር ሰባኪዎች እነማን ናቸው?
በአገራችን የሃይማኖት ትምህርት የሚሰጡ ብዙ የውጭ አገር ዜጎች የሚስተዋሉ ሲሆን፣ በተለይም በፕሮቴስታንት ሃይማኖት ትምህርት ቤቶችና አብያተ ክርስቲያናት በብዛት ይታያሉ፡፡ እነዚህ ለዕርዳታ የመጡም ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ አልፎ አልፎም ቢሆን በመስጊዶች ውስጥ ተጋባዥ ተናጋሪዎች ሆነው ትምህርት የሚሰጡ ይኖራሉ፡፡ በደርግ ጊዜ ከሃይማኖት አስተምህሮ ይልቅ የስለላ ሥራ ያከናውናሉ ተብለው የታሰቡ አብያተ ክርስቲያናት ተዘግተው እንደነበር እናስታውሳለን፡፡ ከእነዚህም መካከል የባፕቲስት አብያተ ክርስቲያናት ይገኙባቸዋል፡፡ እዚህ ላይ ለማስፈር የተፈለገው ለምን የውጭ አገር ዜጎች ትምህርት ሰጡ ወይም በቀኝ እጃቸው ዕርዳታ ሰጡ ለማለት ሳይሆን፣ በግራ እጃቸው ማኅበራዊ ግንኙነታችንን የሚያደፈርስ ነገር አይፈጽሙብን ነው፡፡ እንደ ዘጠኙ ቅዱሳን ከሆነ እሰየው፣ እንደ ጁሴፔ ሳፔቶ ያሉ መነኮሳት ከሆኑ ግን ዕርዳታቸውም ይቅርብን፣ ከስብከት ሊታገዱ ይገባል ለማለት ነው፡፡ የውጭ አገር ሰባኪያን የተለያዩ ጥምጣሞችን አድርገው የሚገቡ በመሆናቸው ምዕመናን «የሚሰብኩት እኔ የምከተለውን እምነት ነውን?» ብለው በመጠየቅ መልስ የሚያገኙበት ሕግ እንዲኖርም ያስፈልጋል፡፡
ማጠቃለያ
አገራችን እንደ ሩቅ ምሥራቅ፣ መካከለኛው ምሥራቅና አፍሪካ አገሮች የቅኝ ግዛት ስላልነበረች በሌሎች ቅኝ ግዛት እንደነበሩ አገሮች ሆን ተብሎ በሚፈጠር የዘር፣ የጎሳ፣ የጂኦግራፊያዊ አሰፋፈርና የሃይማኖት ክፍፍል አልደረሰብንም፡፡ በውስጣችን በገዥ መደቦች ውስጥ መናናቅ የነበረ ቢሆንም፣ ሰፊው ሕዝብ ባልተራራቀ ማኅበረሰባዊ ኢኮኖሚ ሕይወት ስለሚኖር ጎልቶ የሚታይ ችግር አልነበረም፡፡ ወይም እንደ አሜሪካውያን ከየትም የተሰባሰብን ሕዝቦች ባለመሆናችን የተራራቀ የሥነ ባህሪ አመለካከት የለንም፡፡ በሃይማኖትና በብሔር ብሔረሰብ የተለያየን ብንሆንም፣ ለብዙ ሺሕ ዓመታት አብረን የኖርን ብቻ ሳንሆን አንዳችን ከሌላችን ጋር በጋብቻና በአሰፋፈር እየተሳሰርን የመጣን ነን፡፡ ይሁንና የዓለም አቀፍ የኢኮኖሚ ትስስሩ እየተጠናከረ ሲሄድ ተጋቦቱም ሊኖር ስለሚችል በወንጀለኛ መቅጫችንና በፍትሐ ብሔር ሕጋችን ያልተካተቱ ሃይማኖታዊ ሕጎችን ማውጣት ያስፈልጋል፡፡
ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው አንጋፋ ጋዜጠኛ፣ ደራሲ፣ የእስልምና ጉዳዮች ተመራማሪ፣ እንዲሁም የታሪክ አጥኚ ሲሆኑ፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ በኢሜይል አድራሻቸው [email protected] ማግኘት ይቻላል፡፡
