Η κλιματική αλλαγή απειλεί τη ζωή στη Γη και το 2024 η πλανήτης μας έστειλε σαφή μηνύματα ότι το κλίμα του θερμαίνεται και προχωρά προς άγνωστη κατεύθυνση.
Από μια θανατηφόρα θάλασσα λάσπης που πλημμύρισε την Ισπανία έως τους μεγάλους τυφώνες που έπληξαν ο ένας μετά τον άλλο στις ακτές της Φλόριντα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα σημάδεψαν τη χρονιά που φεύγει.
Το Live Science παρουσιάζει τις πιο σημαντικές και συγκλονιστικές… κλιματικές ιστορίες του 2024, σημειώνοντας πως οι επιστήμονες του κλίματος προειδοποίησαν επανειλημμένα τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής ότι εάν οι χώρες δεν μειώσουν αμέσως τις εκπομπές άνθρακα, τότε ο πλανήτης θα εισέλθει σε μιαν ακόμη πιο ανεξέλεγκτη φάση θέρμανσης κι ένα κλιματικό χάος.
Αλλά το 2024 δεν ήταν όλα καταστροφικά, διότι οι ερευνητές κατέληξαν επίσης σε στρατηγικές μετριασμού για την πρόληψη των χειρότερων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες πρότειναν την αφυδάτωση της στρατόσφαιρας: του στρώματος της ατμόσφαιρας της Γης που βρίσκεται μεταξύ 7,5 και 31 μιλίων (12 έως 50 χιλιoμέτρων) πάνω από την επιφάνεια του πλανήτη. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η στρατόσφαιρα λειτουργεί σαν σφουγγάρι κι εμποδίζει τη διαφυγή θερμότητας στο διάστημα, επομένως η αφυδάτωση της θα πρέπει, θεωρητικά τουλάχιστον, να βοηθήσει στην ψύξη της υδρογείου.
Από τις απρόσμενες νέες πηγές υπερθέρμανσης του πλανήτη έως μια τεράστια μετατόπιση παγετώνων που συντελείται στην Ανταρκτική, η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα στους ωκεανούς του κόσμου, ακολουθούν οι κορυφαίες ιστορίες κλιματικής αλλαγής του 2024.
Η κλιματική αλλαγή κάνει τη Γη να ταλαντεύεται και να περιστρέφεται πιο αργά
Αυτό το καλοκαίρι, με βάση δεδομένα τεχνητής νοημοσύνης (AI), οι ερευνητές προειδοποίησαν ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να αλλάξει την περιστροφή της Γης και να επιμηκύνει τις μέρες μας. Το γρήγορο λιώσιμο των πάγων στις πολικές περιοχές σημαίνει ότι το νερό συσσωρεύεται στον ωκεανό, ιδιαίτερα γύρω από τον ισημερινό, προκαλώντας διόγκωση του πλανήτη γύρω από το κέντρο. Αυτό θα μπορούσε να επιβραδύνει το γύρισμα της Γης καθώς περισσότερο βάρος κατανέμεται μακρύτερα από το κέντρο του πλανήτη – όπως ένας αθλητής του καλλιτεχνικού πατινάζ μπορεί την ώρα που περιστρέφεται να επιβραδύνει τεντώνοντας τα χέρια του προς τα έξω. Το νερό που συσσωρεύεται κοντά στον ισημερινό επίσης κινεί τον άξονα περιστροφής της Γης και αναγκάζει τους μαγνητικούς πόλους να ταλαντεύονται πιο μακριά από τον άξονα κάθε χρόνο, διαπίστωσαν οι ερευνητές.
Μια αλλαγή στην περιστροφή της Γης σημαίνει ότι οι μέρες θα μπορούσαν να γίνουν λίγο μεγαλύτερες. Οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να αντισταθμίσουν αυτήν την αλλαγή εφαρμόζοντας τα λεγόμενα «αρνητικά άλματα» (σ.σ. αφαίρεση δευτερολέπτων από τον παγκόσμιο χρόνο). Αλλά αν η εν λόγω αλλαγή είναι ακόμη μεγαλύτερη, τότε, όπως λένε ορισμένοι ειδικοί, θα επηρεάσει τα διαστημικά ταξίδια και μπορεί ακόμη και να μπερδέψει τη χρονομέτρηση σε υπολογιστές και smartphone.
Διαρκώς πάνω από τον 1,5 °C
Μια ανάλυση που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο έδειξε ότι η Γη κατέγραψε θερμοκρασίες τουλάχιστον 2,7 βαθμούς Φαρενάιτ (1,5 βαθμό Κελσίου) υψηλότερες από τους προβιομηχανικούς μέσους όρους, επί 13 διαδοχικούς μήνες, ξεκινώντας τον Ιούνιο του 2023. Κάθε μήνας ήταν θερμότερος από τον προηγούμενο, καταδεικνύοντας ότι ο πλανήτης ξεπερνά συνεχώς τον 1,5 °C (σ.σ. στόχος θέρμανσης που τέθηκε στη Συμφωνία του Παρισιού). Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία σε αυτούς τους 13 μήνες ήταν 3 °F (1,64 °C) υψηλότερη από ό,τι πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σπάζοντας ρεκόρ «όπως ποτέ πριν», δήλωσαν οι επιστήμονες.
Η εν λόγω αλληλουχία καυτών θερμοκρασιών προήλθε εν μέρει από το Ελ Νίνιο: έναν κλιματικό κύκλο που οδηγεί σε θερμοκρασίες πάνω από το μέσο όρο της θάλασσας στον ανατολικό και τον κεντρικό ισημερινό Ειρηνικό. Αλλά ο κύριος ένοχος ήταν η κλιματική αλλαγή και οι αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τόνισε η ομάδα. Η δέσμευση της Συμφωνίας του Παρισιού για 1,5 °C δεν έχει ακόμη αθετηθεί, καθώς αυτός ο στόχος μετράται σε μια περίοδο 20 έως 30 ετών, ωστόσο, τίποτε δεν δείχνει πως η θερμοκρασίας θα υποχωρήσει στο εγγύς μέλλον, είπαν οι ερευνητές.
Απρόσμενη νέα πηγή υπερθέρμανσης του πλανήτη
Έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάιο διαπίστωσε ότι, οι πρόσφατες περικοπές στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου εκ μέρους της ναυτιλίας, κατά λάθος επιτάχυναν την υπερθέρμανση του πλανήτη και συνέβαλαν σε ρεκόρ θερμοκρασιών στη θάλασσα. Πώς συνέβη αυτό; Οι κανονισμοί ναυτιλίας που εφαρμόστηκαν το 2020 μείωσαν τις εκπομπές διοξειδίου του θείου της βιομηχανίας κατά 80%. Αυτό ήταν ένα πολύ καλό μαντάτο για την ποιότητα του αέρα, εντούτοις, οι ταχείες περικοπές συντελέστηκαν ταυτόχρονα με τη μείωση των σωματιδίων θείου, τα οποία είναι εξαιρετικά αντανακλαστικά και αναπηδούν τις ακτίνες του ήλιου πίσω στο διάστημα, δροσίζοντας έτσι τον πλανήτη.
Μολονότι οι νέοι κανονισμοί μείωσαν τη θανατηφόρα ρύπανση, παράλληλα δημιούργησαν ένα τεράστιο, ακούσιο πείραμα γεωμηχανικής. Μέχρι πρόσφατα, τα σωματίδια θείου εκ μέρους της ναυτιλίας είχαν ένα αποτέλεσμα ψύξης που είχε αντισταθμίσει μέρος της θέρμανσης από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αλλά το 2024, οι ερευνητές είπαν ότι η μείωση των σωματιδίων θα μπορούσε να κάνει τα επόμενα χρόνια ασυνήθιστα ζεστά. Ήδη το 2023, το μέγεθος της θέρμανσης ισοδυναμούσε με το 80% της αύξησης της πρόσληψης θερμότητας από τη Γη το 2020, είπαν.
2 °C ως το 2030;
Μια αμφιλεγόμενη μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο διαπίστωσε ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι κατά τουλάχιστον μια δεκαετία πιο μπροστά απ’ ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες, με τη θερμοκρασίας της Γης να κινδυνεύει να αυξηθεί κατά 2 °C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή (σ.σ. 1850-1900) έως το 2030. Προηγούμενες προβλέψεις υπολόγιζαν ότι σε αυτό το επίπεδο θέρμανσης θα φτάναμε μεταξύ 2040 και 2050, ανάλογα με την έκταση των περικοπών στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τους σκελετούς των σφουγγαριών στην Καραϊβική Θάλασσα για να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους. Η μελέτη υπέθεσε ότι η τάση θέρμανσης που εγγράφεται σε αυτούς τους σκελετούς κλιμακώθηκε με τις θερμοκρασίες σε ολόκληρη την υδρόγειο. Αλλά άλλοι ειδικοί επέκριναν τα ευρήματα, υποστηρίζοντας ότι οι ωκεανοί του κόσμου δεν είναι ομοιόμορφοι και ότι η θέρμανση στην Καραϊβική Θάλασσα δεν αντιπροσωπεύει τις παγκόσμιες τάσεις.
«Η παρέκταση από αυτό το μικρό κομμάτι ωκεανού στον κόσμο είναι εντελώς απίστευτη», δήλωσε στο Live Science ο Jochem Marotzke, καθηγητής κλιματικής επιστήμης και διευθυντής του Ινστιτούτου Μετεωρολογίας Max Planck στη Γερμανία, όταν κυκλοφόρησε η μελέτη.
Τα συμπεράσματα της μελέτης ήταν αμφισβητήσιμα, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Γη τελικά θα φτάσει τους 2 βαθμούς Κελσίου, εάν οι χώρες αποτύχουν να μειώσουν τις εκπομπές. Υπό αυτήν την έννοια, η μελέτη εξακολουθεί να συμβάλλει στις διαθέσιμες πληροφορίες για το κλίμα, είπαν οι ειδικοί στο Live Science.
«Καμπανάκι» για τα ρεύματα του Ατλαντικού
Το 2024, οι ειδικοί για το κλίμα προειδοποίησαν επανειλημμένα ότι τα βασικά ρεύματα του Ατλαντικού Ωκεανού θα μπορούσαν να καταρρεύσουν μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, ρίχνοντας το βόρειο ημισφαίριο, το τροπικό δάσος του Αμαζονίου και τις περιοχές των τροπικών μουσώνων σε κλιματικό χάος. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για αυτά τα ρεύματα εδώ και χρόνια, αλλά αρκετές μελέτες που δημοσιεύθηκαν το 2024 έδειξαν ότι μια κατάρρευση θα είχε καταστροφικές, μακροχρόνιες και δυνητικά μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Τον Οκτώβριο, 44 διακεκριμένοι επιστήμονες του κλίματος έγραψαν μια ανοιχτή επιστολή στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, καλώντας τους να λάβουν υπ’ όψιν αυτές τις προειδοποιήσεις και να μειώσουν τις εκπομπές προτού να είναι πολύ αργά.
Τα εν λόγω ρεύματα είναι εκείνα που σχηματίζουν το Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), μια γιγάντια ωκεάνια μεταφορική ζώνη που περιστρέφεται γύρω από τον Ατλαντικό Ωκεανό και περιλαμβάνει το Ρεύμα του Κόλπου. Το AMOC μεταφέρει θερμότητα στο βόρειο ημισφαίριο και αντλεί οξυγόνο στις βαθιές θάλασσες, διατηρώντας το εύκρατο κλίμα στην Ευρώπη και υποστηρίζοντας ζωτικά οικοσυστήματα και αλιεία σε όλο τον Ατλαντικό.
Αλλά όλα αυτά θα μπορούσαν σύντομα να τελειώσουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής αραιώνει τα νερά του Βόρειου Ατλαντικού που συνήθως βυθίζονται στον πυθμένα του ωκεανού, τροφοδοτώντας την επιστροφή του AMOC στο νότιο ημισφαίριο. Χωρίς αυτόν τον «κινητήρα», η Βόρεια Ευρώπη θα μπορούσε να βιώσει σημαντική ψύξη, κάτι που ήδη αποδεικνύεται από μια ασυνήθιστα «ψυχρή σταγόνα» στον Βόρειο Ατλαντικό.
Οι πρώτες έρευνες έδειξαν ότι μια κατάρρευση του AMOC ήταν απίθανη αυτόν τον αιώνα, αλλά τώρα, οι επιστήμονες «δεν το θεωρούν πια χαμηλή πιθανότητα», είπε στο Live Science ο Stefan Rahmstorf, ωκεανογράφος στο Ινστιτούτο του Πότσνταμ για την Έρευνα Κλιματικών Επιπτώσεων στη Γερμανία.
Σε ιστορικά υψηλά οι εκπομπές άνθρακα
Οι παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα από τα ορυκτά καύσιμα έφτασαν σε υψηλό ρεκόρ το 2024, με 41,2 δισεκατομμύρια τόνους (37,4 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους) διοξειδίου του άνθρακα (CO2) να εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης. Αυτή ήταν μια αύξηση κατά 0,8% από το 2023, αλλά οι επιστήμονες λένε ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ακόμα δεν έχουν δει την κορύφωση των εκπομπών, όπερ σημαίνει ότι τα στοιχεία του επόμενου έτους θα μπορούσαν να είναι ακόμη υψηλότερα.
Με τον ρυθμό που παρατηρήθηκε το 2024, οι ερευνητές εκτιμούν ότι υπάρχει πιθανότητα 50% η υπερθέρμανση του πλανήτη να ξεπερνά σταθερά τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για θέρμανση κατά 1,5 βαθμό Κελσίου τα επόμενα έξι χρόνια. Μόνο βαθιές και άμεσες περικοπές στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μπορούν να αποτρέψουν κάτι τέτοιο, είπαν.
«Λιώνει» η Ανταρκτική
Στις 20 Φεβρουαρίου, η έκταση του θαλάσσιου πάγου στην Ανταρκτική άγγιξε το ιστορικό χαμηλό της: στα 766.400 τετραγωνικά μίλια (1,985 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα), προκαλώντας τεράστιο προβληματισμό για το κλίμα της Γης. Ο θαλάσσιος πάγος προστατεύει τον ολοένα και πιο επισφαλή πάγο της ηπείρου από το θερμαινόμενο θαλασσινό νερό, προστατεύοντας έτσι τους κρεμαστούς παγετώνες του και διατηρώντας την ικανότητα της παγωμένης έκτασης να αντανακλά το φως πίσω στο διάστημα.
Το παρ’ ολίγον ρεκόρ του 2024 ήλθε 12 μήνες μετά από τη μιαν εξίσου τρομακτική μέτρηση, που έγινε τον Φεβρουάριο του 2023: Η συνολική έκταση θαλάσσιου πάγου ήταν μικρότερη από ποτέ (σ.σ. 737.000 τετραγωνικά μίλια ή αλλιώς 1,91 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα). Αυτά τα επίμονα χαμηλά έχουν ανησυχήσει αρκετά ορισμένους επιστήμονες. Στην Ανταρκτική, συντελείται μια τεράστια μετατόπιση παγετώνων τους οποίους ενδέχεται να μην κατορθώσει ν’ ανακτήσει. Η ήπειρος, η οποία εδώ και καιρό λειτουργούσε ως ο καρδιακός παλμός του ωκεανού, συμπεριφέρεται τώρα διαφορετικά και κινδυνεύει να πλησιάσει σε σημεία ανατροπής που θα μπορούσαν να ρίξουν ολόκληρο τον Νότιο Ωκεανό στο χάος. Οι επιστήμονες λένε ότι οι άμεσες επιπτώσεις από τη μείωση των πάγων της Ανταρκτικής είναι ήδη εδώ, με μαζικούς νεκρούς νεοσσούς πιγκουίνους και το μεγαλύτερο κύμα καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ στην ήπειρο το 2022.
