ከተሞች ለዓመታዊ የልማት ወጪያቸውና ፍላጎታቸው ሀብት እንዲያመነጩበት በሚል ዕሳቤ እንደተዘጋጀ ተገልጾ፣ አስፈጻሚው የመንግሥት አካል ለሕግ አውጭው የላከው የንብረት ታክስ ረቂቅ አዋጅ፣ የኅብረተሰቡን ኑሮ የሚያመሰቃቅል ነው ተብሎ በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት ጠንካራ ትችተ ገጠመው፡፡ ትችቱ የቀረበው የምክር ቤቱ ፕላን በጀትና ፋይናንስ ጉዳዮች ቋሚ ኮሚቴ ከመንግሥት ረዳት ተጠሪ ሚኒስቴር ጋር በመሆን፣ ታኅሳስ 17 ቀን 2017 ዓ.ም. ከአባላቱ ጋር በረቂቁ ዙሪያ ሲያወያይ ነው፡፡
ረቂቁን በተመለከተ አስተያየት የሰጡት የመንግሥት የልማት ድርጅቶች ጉዳይ ቋሚ ኮሚቴ ሰብሳቢ መሐመድ አብዶ (ፕሮፌሰር)፣ በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር በሚገባ ሳይታቀዱ የተሠሩ መንገዶች ፈርሰው እንደገና ሲሠሩ መመልከታቸውንና ይህ ዓይነት የልማት ዕሳቤ በሕዝብ ኪሳራ የሚተገበር መሆን የለበትም ብለዋል፡፡ በተጨማሪም ለከተማ አስተዳደሮች የንብረት ታክስ ምጣኔ እንዲጥሉ ኃላፊነትና ዕድል መስጠት፣ ከተሞች እየተነሱ ፍትሐዊ ያልሆነ ታክስ ሕዝብ ላይ እየጣሉ ለብዝበዛ ይዳርጋሉ ሲሉ ተናግረዋል፡፡
በረቂቅ አዋጁ እንደተብራራው በሥራ ላይ ያለው የቦታ ኪራይና የቤት ታክስ ሥርዓት በፍጥነት እየጨመረ ያለውን የከተማ ነዋሪ ሕዝብ፣ የአገልግሎትና የመገልገያ ቦታዎች ፍላጎት፣ በአግባቡ ለማሟላት የሚያስችል ገቢ ትርጉም ባለው ሁኔታ ለማመንጨት ትልም ተይዟል፡፡ በከተማ ቦታ መጠቀሚያ መብት ላይ የሚጣል ታክስ፣ በከተማ ቦታ ላይ በተደረጉ ማሻሻያዎችና በከተማ ቤት ባለቤትነት ላይ የሚጣል በሚል በረቀቁ ተመልክቷል፡፡
ምክር ቤቱ በጠራው ውይይት የተገኙት የዴሞክራሲ ጉዳዮች ቋሚ ኮሚቴ ሰብሳቢ አቶ እውነቱ አለነ በሰጡት አስተያየት፣ ‹‹ታክስ ማን ላይ ነው እየጣልን ያለነው? ታክስ ፍትሕዊ በሆነ መንገድ ሀብት የምናከፋፍልበት ነው፡፡ ከፍተኛ ገቢ ወይም የሀብት መጠን ካላቸው ዜጎች በመሰብሰብ ደሃውን የምንደጉምበት አሠራር ነው፡፡ ይህንን መርህ መጠበቅ ደግሞ ግድ ይመስለኛል፤›› ብለዋል፡፡
‹‹በእኛ አገር ግን አብዛኛውን ታክስ የምንጥለው ዝቅተኛ ገቢ ባለው ሰው፣ በአብዛኛው የከተማ ነዋሪና የመንግሥት ሠራተኛው ላይ ነው፡፡ የግብር አሰባሰቡን የምናሻሽለው በእነዚህ የማኅበረሰብ ክፍሎች ላይ ታክስ በማብዛት ነው ወይ? ይልቁንስ ከፍ ያለ መሬትና ሕንፃ ያላቸው ላይ ከፍ ያለ ታክስ በመጣል ዝቅተኛ ገቢ ያላቸውን ዜጎች መደጎም አይሻልም ወይ?›› ሲሉ ጠይቀዋል፡፡
‹‹በዚህ ረቂቅ አዋጅ መሠረት የሀብት ፍትሐዊነትን ማምጣት እንችላለን ወይ?›› ያሉት አቶ እውነቱ፣ ‹‹አንዳንድ አዋጆች ለፓርላማው ለሰስ ብለውና ጥሩ ሆነው ይቀርቡና ፀድቀው ሲተገበሩ ግን የሚኖራቸው ጫና ከፍተኛ ይሆናል፤›› ሲሉ አብራርተዋል፡፡
በረቂቁ ላይ በቂ ጥናትና ጥንቃቄ ስለመደረጉና ፍትሐዊ በሆነ መንገድ የተረቀቀ ስለመሆኑና የከተማ ነዋሪዎች በተገቢው ሁኔታ ውይይት ስለማድረጋቸው የጠየቁት አቶ እውነቱ፣ አንድና ሁለት ከተማ አወያየን በሚል የሚመጣው ሪፖርት በቂ ባለመሆኑ ሕዝቡ እንዲረዳውና አዎንታዊ በሆነ መንገድ እንዲቀበለው በቂ ውይይት ያስፈልጋል ብለዋል፡፡
‹‹የቀረበው የታክስ ምጣኔ የተጋነነ ነው፡፡ የሕዝቡን የመክፈል አቅም ግምት ውስጥ ያስገባ ነው ወይ? ህዝቡ ተወያይቶበታል ወይ? በማለት ጥያቄ ያቀረቡት ደግሞ ወ/ሮ ማኅተመ ኃይሌ የተባሉ የምክር ቤት አባል ናቸው፡፡ ከእጅ ወደ አፍና ዝቅተኛ ገቢ ያለው አብዛኛውን ማኅበረሰብ ቀርቶ ሕንፃ ያላቸውን ዜጎች ሊያስመርር እንደሚችል ተናግረዋል፡፡
‹‹እኛ እዚህ የመጣነው ድምፅ ልንሆን ነው፣ በሚዛኑ እንደ መንግሥትም እንደ ሕዝብም፡፡ አገርም ሕዝብም እንዲጠቀሙ ተቀራርቦና ተማምኖ መሠራት አለበት፤›› የሚል አስተያየት ሰጥተዋል፡፡
‹‹አሁን አሁን ጠቅላላ የክፍያ አይነቶች እየመጡ ነው፡፡ ታች ያለውን ሕዝብ ግምት ውስጥ ማስገባት አለብን፡፡ በግራ በቀኝ ክፍያ ስንል አረጋውያን ምን ይብሉ ምን ይጠጡ?›› ሲሉም ጠይቀዋል፡፡ ‹‹ሰው ለመኖር ሲል ሊያደርገው ይችላል፡፡ ነገር ግን ዝቅተኛ ገቢ ያላቸውንና አረጋውያን ከግምት ውስጥ ያስገባ የክፍያ መጠን መኖር አለበት፤›› ሲሉ አሳስበዋል፡፡
የሌላ አገር ልምድ በሚል የቀረቡትን የታክስ ምጣኔ ማሳያዎች ሲያብራሩ፣ ‹‹የእኛ ሕዝብ አይችለውም፣ ሌላ ቀውስ ውስጥ በማስገባት ሕዝብንና መንግሥትን የሚያራርቅ ጉዳይ እንዳይፈጠር፤›› ሲሉም ሥጋታቸውን ገልጸዋል፡፡ ‹‹ወደ ታች ሲወርድ ሌላ ችግር እንዳያመጣ እሠጋለሁ፤›› ብለዋል፡፡
ሌላኛው የምክር ቤት አባል በሰጡት አስተያየት ረቂቁ የዜጎችን የመክፈል አቅም ያላገናዘበ እንደሆነ ጠቅሰው፣ የንብረት ታክስ አተማመን ግልጽ በሆነ መንገድ የሕዝቡን የመክፈል አቅም ያገናዘበ እንዲሆን ጠይቀው፣ በየዓመቱ ጭማሪ ይደረጋል ተብሎ መቅረቡ አስፈሪ እንደሆነባቸው ተናግረዋል፡፡
‹‹ሕዝቡ የማክሮ ኢኮኖሚ ማሻሻያው ያመጣውን ችግር ሳይቋቋም፣ የንብረት ታክስ አዋጅ እንደገና ማውጣቱ ሕዝቡን ተጨማሪ አደጋ ላይ አይጥለውም ወይ?›› ሲሉ ጠይቀዋል፡፡
የአማራ ብሔራዊ ንቅናቄ (አብን) አባሉ ደሳለኝ ጫኔ (ዶ/ር) በበኩላቸው፣ ማኅበረሰቡ ለተደራረበ የግብር ጫና መዳረጉን በመግለጽ፣ በተለይ ለኤክሳይስ ታክስ ለተጨማሪ እሴት ታክስና አሁን ደግሞ ለንብረት ታክስ ጫና መጋለጡን ተናግረዋል፡፡
በዚህ የታክስ ማሻሻያ በከፍተኛ ሁኔታ የሚጎዳው መካከለኛውና ዝቅተኛ የማኅበረሰብ ክፍል፣ በተለይም በሚሊዮን የሚቆጠሩ የመንግሥት ሠራተኞች ናቸው ብለዋል፡፡
ሠራተኛው ከደመወዙ ከ25 እስከ 35 በመቶ የገቢ ግብር ከፍሎ በተረፈው ገንዘብ ግዥ በሚፈጽምበት ወቅት ለተጨማሪ እሴት ታክስ፣ ለኤክክሳይስ ታክስና ለሌሎች ተደራራቢ ታክሶች ስለሚዳረግ፣ ማኅበረሰቡ ለከፍተኛ ችግርና ምሬት እንዳይጋለጥ ሥጋት እንዳላቸው ተናግረዋል፡፡ በመሆኑም መንግሥት ገቢ መሰብሰብ ያለበት ቢሆንም፣ አሰባሰቡ አቅምን ያገናዘበና ፍትሐዊ ሊሆን ይገባል ሲሉ አሳስበዋል፡፡
ደሳለኝ (ዶ/ር) ማኅበረሰቡ አሁን ላይ ካለበት እስቸጋሪ የኑሮ ሁኔታ በተጨማሪ፣ ‹‹የመንግሥት ዕርምጃ የኑሮ ውድነቱን ወደ ከፋና የተወሳሰበ ሁኔታ ውስጥ እንዳይከተው ሥጋት አለኝ፤›› ብለዋል፡፡
የተፎካካሪ ፓርቲ አባሉ ለምክር ቤት አባላት ባስተላለፉት መልዕክት፣ ‹‹እንደ ሕዝብ ተወካይነታችን በአንድ ጉዳይ ላይ በውይይት ወቅት ሥጋታችንን ካነሳን በኋላ አዋጁ እንዲፀደቅ ሲጠየቅ፣ ያ ሥጋት በውይይቱ ጊዜ በነበረው መጠን መገለጽ አለበት፡፡ የምክር ቤት አባላት ብናስብበት፤›› ብለው፣ የምክር ቤት አባላት በውይይት ወቅት ባሰሙት የተቃውሞ ድምፅ ልክ ረቂቁ ሊፀድቅ ሲመጣም ተቃውሟቸውን እንዲያሰሙ አሳስበዋል፡፡
አሁን ያለውን የዋጋ ንረት የባሰ በማቀጣጠል ሕዝቡን ችግር ውስጥ የማስገባት እንቅስቃሴ ነው በማለት ሌላኛው የምክር ቤት አባል በሰጡት አስተያየት፣ ይልቁንስ ገቢ ያስፈልገናል ተብሎ ከታሰበ ከዚህ የተሻሉ አማራጮችን ማየት ያስፈልጋል ብለዋል፡፡
ከዚህ ቀደም ኤሌክትሪክ ላይ የተጨመረው ታሪፍ መንግሥት ከጨመረው ደመወዝ ጋር እኩል አይሄድም ብለው፣ ‹‹እኔ 700 ብር ተጨምሮልኛል፣ የመብራት ወጪዬ ግን 1,200 ብር ነው፡፡ ይህ ማለት ከተጨመረው አንፃር ጭማሪው ኔጌቲቭ ውስጥ ገብቷል ማለት ነው፡፡ ይህ የሚያሳየው ማኅበረሰቡን እያንገላታው ነው፣ ልናሻሽል ብለን ልናባብስ አዋጅ ማውጣት የለብንም ከሚሉት ውስጥ ነኝ፤›› ሲሉ አስረድተዋል፡፡
አወቀ አምዛዬ (ዶ/ር) የተባሉ የኢትዮጵያ ዜጎች ለማኅበራዊ ፍትሕ (ኢዜማ) ተወካይ፣ ‹‹ገንዘብ በመሰብሰብ ብቻ አገር ማሳደግ ይቻላል ወይ? ሕዝቡ ላይ ከፍተኛ የታክስ ጫና አለ፡፡ የገንዘብ ሚኒስቴር ደሃ የሚበላው ቢያጣ የሚከፍለው አያጣም የሚለውን መርህ መደበኛ ባልሆነ መንገድም ቢሆን እየተከተለ ይመስለኛል፤›› ብለዋል፡፡ ‹‹ሕዝቡ እየጮኸ ነው፣ በኬንያና በደቡብ አፍሪካ ይህን ያህል ታክስ ይሰበሰባል የሚል ንፅፅር ይቀርባል፡፡ ይህ ሲነገረን ግን ከዚህ ጋር ተያይዞ ኬንያውያንና ደቡብ አፍሪካውያን ምን ያህል ገቢ እንዳላቸው አይነገረንም፤›› ሲሉ ተናግረዋል፡፡
‹‹ገንዘብ ለመሰብሰብ የንብረት ታክስ ለመጣል ታስባላችሁ፡፡ ነገር ግን ከታክስ በፊት ስለንብረት መብት ለምን አታወሩም? የማንም ቤት ዋስትና የለውም፣ መንግሥት ሲፈልግ ያፈርሰዋል፤›› ሲሉ ትችት መሰል አስተያየት አቅርበዋል፡፡
በከተማና መሠረተ ልማት ሚኒስቴር የከተሞች ገቢ ሪፎርም ሥራ አስኪያጅ ወ/ሮ ዚነት ኢብራሂም ለተነሱት ጥያቄዎች በሰጡት ምላሽ፣ የንብረት ታክስ ክልሎች በተለያየ መንገድ ገቢ እየሰበሰቡበት መሆኑን፣ ነገር ግን አሰባሰቡ ሥርዓት ባለው መንገድ በአገር አቀፍ ደረጃ መመራት ስላለበት ነው ብለዋል፡፡
‹‹አዋጁ በመርህ ፍትሐዊነትንና የዜጎችን ተጠቃሚነት አብዝቶ ለማረጋገጥ የሚጠቅም ነው፤›› ያሉት ኃላፊዋ፣ ዝቅተኛ ገቢ ያላቸውን ዜጎች ከታክስ ነፃ ለማድረግና ጫናውን ለማቃለል ከተሞች ሁኔታውን በራሳቸው መንገድ አጥንተው ይወስናሉ ሲሉ አስረድተዋል፡፡
የሕዝብ ውይይት መደረጉን በተመለከተ ስለተነሳው ጥያቄ በሰጡት ምላሽ፣ በአገሪቱ በሚገኙ 2,500 ከተሞች በናሙና ከተመረጡ ከተሞች ጋር በሕግ አወጣጥ ሥርዓት አማካይነት የተሳተፉ አካላት መኖራቸውን ተናግረዋል፡፡
