የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ወደ ሥራ መግባቱን ተከትሎ ከገበያው ጋር አብሮ ሥራ ይጀምራሉ ተብለው ሲጠበቁ የነበሩት የኢንቨስትመንት ባንኮች ናቸው፡፡ ነገር ግን የዚህ ገበያ ዋነኛ ተዋንያን እንደሚሆኑ የሚጠበቁት የኢንቨስትመንት ባንኮች ግን እስካሁን ወደ ሥራ አልገቡም፡፡
የኢንቨስትመንት ባንኮች ለማቋቋም እንቅስቃሴ እያደረጉ ካሉ ተቋማትና ግለሰቦችም ቢሆኑ አስፈላጊውን መሥፈርት አሟልተው ፈቃድ ያገኘ ባለመኖሩ የካፒታል ገበያው ሥራ ሲጀምር አብሮ ሥራ ሊጀመር የቻለ ኢንቨስትመንት ባንክ ሊኖር አልቻለም፡፡
የኢንቨስትመንት ባንኮች ፈቃድ አግኝተው ወደ ሥራ ያለመግባት ጋር በተያያዘ ያነጋገርናቸው የኢኮኖሚና የፋይናንስ ባለሙያዎች እንደሚገልጹት የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ሥራ ሲጀምር የኢንቨስትመንት ባንኮችም አብረው ሥራ መጀመር ነበረባቸው ይላሉ፡፡ የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም ዝግጅት ላይ ካሉ ኩባንያዎችና ግለሰቦች መካከል አንዱ የሆኑት አቶ ኤርሚያስ አመልጋም በዚህ ሐሳብ ይስማማሉ፡፡ ካፒታል ገበያና የኢንቨስትመንት ባንክ ተያያዥ በመሆናቸው አብረው ሥራውን ቢጀምሩ ጥሩ ይሆን እንደነበር አመልክተዋል፡፡
በጉዳዩ ዙሪያ ካነጋገርናቸው የፋይናንስና ኢኮኖሚ ባለሙያዎች መካከል አንዱ የሆኑት አቶ ሙከሚል በድሩ እንደገለጹትም ብዙዎቹ በኢንዱስትሪው የቆዩ ባንኮችና ግለሰቦች የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም እየተንቀሳቀሱ ቢሆንም እስካሁን ፈቃድ አግኝቶ የኢንቨስትመንት ባንክን ወደ ሥራ ያስገባ የለም፡፡
ከኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ሥራ መጀመር ጋር ተያይዞ ቢያንስ አንድ የኢንቨስትመንት ባንክ ተቋቁሞ አብሮ ሥራ መጀመር ነበረበት ያሉት አቶ ሙከሚል፣ እንደውም ካፒታል ገበያው ሥራ ከመጀመሩ በፊት መቅደም የነበረበት የኢንቨስትመንት ባንክ እንደነበር ጠቅሰዋል፡፡
እንደ ባለሙያዎቹ ማብራሪያ የኢንቨስትመንት ባንኮችን ከካፒታል ገበያው ጋር አብሮ ሥራ ማስጀመር ግድ የሚልበት ዋነኛው ምክንያት አክሲዮኖችንና ሰነደ ሙዓለ ንዋዮችን ለመሸጥ የሚፈልጉ ድርጅቶች በኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ የሚመዘገቡት (ሊስት የሚደረጉት) በኢንቨስትመንት ባንኮች ተመዝነው በመሆኑ ነው።
የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ሥራ ሲጀምር የኢንቨስትመንት ባንኮችም አብረው ወደ ሥራ መግባት እንደነበረባቸው የሚጠቀሱት የኢኮኖሚና የፋይናንስ ባለሙያዎች ከዚህም በኋላ ቢሆን ኢንቨስትመንት ባንኮች ተቋቁመው በቶሎ ወደ ሥራ መግባት እንዳለባቸው ይገልጻሉ፡፡
አሁንም ቢሆን ኩባንያ የኢንቨስትመንት ባንኮች ቶሎ ወደ ሥራ ይገባሉ ብለው እንደሚያምኑ የሚገልጹት አቶ ሙከሚል የካፒታል ገበያው የሕግ ማዕቀፍም የኢንቨስትመንት ባንክ አስፈላጊነት በአስገዳጅ መልኩ መቀመጡን አክለዋል፡፡
የኢንቨስትመንት ባንክ ብቻ ሳይሆን የብሮከሮች (የድለላ ተቋማት) ጉዳይም በተመሳሳይ ደረጃ አስፈላጊ መሆናቸውን ጠቅሰዋል፡፡ እስካሁን ፈቃድ ያገኙ የፋይናንስ ጉዳይ አማካሪዎች (ፋይናንሻል አድቫይዘሮች) ዲሎይትና ካፒታል አፍሪካ ብቻ መሆናቸውን ጠቅሰዋል።
ኢንቨስትመንት ባንኮች የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ጋር አብረው ሥራ መጀመር ነበረባቸው በሚለው ላይ ተጨማሪ አስተያየት የሰጡት አቶ ኤርሚያስ፣ የኢንቨስትመንት ባንኮች በቶሎ ወደ ሥራ ሳይገቡ የቀሩት የካፒታል ገበያ ሥራ ለኢትዮጵያ አዲስ ከመሆኑ ጋር የተያያዘ ነው ይላሉ፡፡
ከዚህ ቀደም ባንክና ኢንሹራንስ ኩባንያዎች ሲቋቋሙ በዘርፉ ልምድ ያላቸው ሰዎች ስለነበሩ ጊዜ ቢወስድባቸውም ኩባንያዎቹን ማቋቋም ችለዋል ያሉት አቶ ኤርሚያስ ይኼኛው ግን አዲስ ስለሆነ መሥፈርቱን ከማሟላት አንፃር ጊዜ እንደሚወስድ ተናግረዋል።
ከጃንሆይ ዘመን በኋላ የኢንቨስትመንት ባንክ ስላልቀጠለ ሙያ ጠፍቶ መቆየቱንና እንደ አዲስ ለመጀመር ደግሞ ጊዜ መውሰዱን ገልጸዋል። አሁን ዕድሉ ሲከፈት ሮጦ ለመግባት ያልተቻለበት አንዱ ምክንያትም ይኸው መሆኑን ጠቅሰዋል፡፡
የኢንቨስትመንት ባንክ የመክፈቱ ፍላጎቱ ቢኖርም ሥራው ራሱ ምን እንደሆነ ሰው ሳይገባው ዘው ብሎ የሚገባበት እንዳልሆነም ጠቅሰዋል፡፡ አሁን ግን ብዙዎች የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም በተለያዩ ደረጃዎች ላይ በመሆናቸው በቅርቡ የተወሰኑት ይገባሉ ብለው ያምናሉ፡፡ ከአገር ውስጥ ባንኮች መካከልም በርካቶች የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም እየተዘጋጁ ነው፡፡ ሥራውን ለመሥራት ያስችለናል ያሉዋቸውን አማካሪዎች የቀጠሩ አሉ፡፡ ለዚህ ሥራ ራሱን የቻለ ቡድን አቋቁመው ስለ ሥራው የውጭ ልምድ ለመቅሰም ባለሙያዎችን ሁሉ የላኩ አሉ፡፡ ግን ደግሞ የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም ማኔጅመንቱን፣ መዋቅሩን፣ ላይሰንስ አፕሊኬሽን ለማስገባት፣ መተዳደሪያ ደንብ፣ መመሥረቻ ጽሑፍ ዝግጅቱ ራሱ ጊዜ የሚጠይቅ መሆኑንም አቶ ኤርሚያስ ጠቅሰዋል፡፡ ሕጉም ይህንን ስለሚጠይቅ ይህንን ጨርሶ ማመልከቻውን ማስገባቱ እንደተጠበቀ ሆኖ በሕጉ መሠረት የሚፈለገውን ባለሙያዎች ማግኘት፣ ቢሮ ማደራጀትና የመሳሰሉም ቢሆን ከጊዜ ጋር ተያያዥነት ያላቸው ቢሆንም ይህንኑ እያደረጉ ወደ መጨረሻው የደረሱ ወደ ሥራው መግባታቸው የማይቀር መሆኑን ገልጸዋል፡፡
ሌላው የኢኮኖሚ ባለሙያ እንደሚገልጹት ደግሞ የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ሥራ ከመጀመሩ በፊት ኢንቨስትመንት ባንኮች ተቋቁመው ቢሆን ኖሮ የገበያ ሒደቱን ቶሎ ለማስጀመር ተመራጭ እንደነበር፣ ይህ ማለቶ ግን የካፒታል ገበያው የኢንቨስትመንት ባንክ ካልተቋቋመ ሥራ መሥራት አይቻልም ማለት እንዳለሆነ አስረድተዋል፡፡
ይህንን ሲያስረዱም፣ ‹‹ያለ ኢንቨስትመንት ባንክ ብዙ የካፒታል ገበያዎች ተመሥርተው ሲሠሩ ቆይተዋል፡፡ ኩባንያዎች በሁለት ዓይነት መንገድ በካፒታል ገበያ ሊስት ሊደረጉ ይችላል፡፡ የኢንቨስትመንት ባንክ የሚያስፈልገው ለመጀመርያ ጊዜ አክሲዮን ለመሸጥ ለሚፈልጉ ኩባንያዎች ነው፡፡ ከጅምሩ በአክሲዮን የተዋቀሩ ነባር ድርጅቶች አክሲዮናቸውን በካፒታል ገበያ ውስጥ ለመቀሸጥም ሆነ ሆነ ለሌላ ሦስተኛ ወገን ለማስተላለፍ ቢፈልጉ አስቀድሞ የተመዘገበ ድርጅት በመሆኑ የኢንቨስትመንት ባንክ ሚና ሳያስፈልጋቸው በቀጥታ ሊመዘገቡና ሊስት ሊደረጉ ይችላሉ፤›› ብለዋል፡፡
ስለዚህ የኢትዮጵያ የሰነደ ሙዓለ ንዋዮች ገበያ ሥራ ሲጀምር ኢንቨስትመንት ባንክ መኖሩ ጥሩ ቢሆንም ነገር ግን ግዴታ ነው ብለው ያምናሉ፡፡ ይህም ቢሆን አብሮ ቢጀመር ጥሩ ነበር የተባለውን ሐሳብ ግን እንደሚቀበሉ የኢኮኖሚው ባለሙያው ሳያመለክቱ አላለፉም፡፡
በኢትዮጵያ ሕግ የኢንቨስትመንት ባንክ የሚቋቋመው በሁለት መንገድ ነው፡፡ አንደኛው መንገድ ባንኮች እንደ እህት ድርጅት ማቋቋም የሚችሉበት ሲሆን፣ ይህም አሁን በሥራ ላይ ያሉት ባንኮች ኢንቨስትመንት ባንክን እንደ አንድ ክንፍ ማቋቋም የሚቻልበትን ዕድል የሚሰጥ ነው።
ሌላው ኢንቨስትመንት የሚቋቋምበት መንገድ ግለሰቦች በሼር ወይም በኃላፊነቱ የተወሰነ የግል ኩባንያ በማቋቋም ሲሆን በዚህ ረገድ የተለያዩ ግለሰቦች የሙያ ማኅበራትና የመሳሰሉትም ሊሳተፉ የሚችሉበት እንደሆነ ለማወቅ ተችሏል፡፡
ከውጭ አገርም በዘርፉ ለመሰማራት ፍላጎት ያላቸው መኖራቸው የተገለጸ ሲሆን፣ አሁን ባለው ሁኔታ ግን ከተለያዩ ዘርፎች ከአሥር በላይ የሚሆኑ ኩባንያዎች ግለሰቦችና ባንኮች የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም እየተዘጋጁ ነው፡፡ እስካሁን ሪፖርተር ባገኘው መረጃ በቅርቡ የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም ይፋ ካደረገው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ጨምሮ የኦሮሚያ ኅብረት ሥራ ባንክ፣ አዋሽ ባንክ፣ ንብ ባንክ፣ ወጋገን ባንክና በባንክ ኢንዱስትሪው ረዘም ያለ ዕድሜ ያለው ባንኮች የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም በዝግጅት ላይ ናቸው፡፡ ከማይክሮ ፋይናንስ ተቋማትም ንስር ማክሮፋይናንስ ያሉ ተቋማት የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም እየተንቀሳቀሱ ነው፡፡ ከሙያ ማኅበራት የኢትዮጰያ ሕግ ባለሙያዎች ማኅበርና የኢትዮጵያ ኦዲተሮች ማኅበር ያሉ ተቋማት በተመሳሳይ የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም እንቅስቃሴ እያደረጉ ናቸው፡፡ በግለሰብ ደረጃም ተመሳሳይ እንቅስቃሴዎች መኖራቸው ተጠቅሷል፡፡
የኢንቨስትመንት ባንኮች የማቋቋሚያ ካፒታልን በተመለከተ በሕጉ በባንኮች አማካይነት የሚቋቋመው የኢንቨስትመንት ባንኮች ባንኮቹን ለማቋቋም የሚጠበቅባቸው የካፒታል መጠን 100 ሚሊዮን ብር ሲሆን፣ ከባንክ ውጪ ያሉት ደግሞ የኢንቨስትመንት ባንክ ለማቋቋም 25 ሚሊዮን ብር ካፒታል ይጠይቃል፡፡ በዚህ አሠራር በባንኮች የሚቋቋሙት የኢንቨስትመንት ባንኮች ሪሊቲድ ፓርቲ ስለሚሆኑ የራሳቸው ኢንቨስትመንት ባንክ እነዚህን አንደር ራይት የሚያደርጉዋቸው መሆኑን አቶ ሙከሚል ገልጸዋል፡፡
ከባለሙያዎቹ ማብራሪያ ለመረዳት እንደሚቻለው የኢንቨስትመንት ባንክ ለየት ያለ ባህሪ ያለው መሆኑን ነው፡፡ ሌሎች ባንኮች የማይሠሩትና በኢንቨስትመንት ባንኮቹ ብቻ የሚሠራው አንዱና ዋነኛው ሥራ አንደር ራይት ማድረግ ሥራ ነው፡፡ ሌላው የኢንቨስትመንት ባንክ ተግባር መርጅር ኤንድ አኪውዚሽን ነው፡፡ ተቋሞች መዋሃድ ሲፈልጉ ወይም አንዱ ሌላውን ሲገዛ የትራንዝአክሽን ሒደቱ የሚያሠራው በኢንቨስትመንት ባንኮች ነው፡፡ ተቀማጭ ገንዘብ ማሰባሰብም አይችሉም ኩባንያዎችን ሊስት ለማድረግ ዕገዛ ሁሉ ያደርጋሉ፡፡ እንደ ስምነታቸው ሊስት ከሚደረገው ኩባንያ ላይ ኢንቨስትመንት ይገዛሉ አክሲዮኖችን ይሸጣሉ፡፡
በዚህ ዘርፍ ትልቅ የገበያ ዕድል አለ፡፡ ትልቅ ቫሊውም አለ የሚሉት አቶ ኤርሚያስ ሁሉም በቶሎ ሮጦ በቶሎ ወደ ሥራ ቢገባ ሁሉም ሰው ደስ ይለዋል፡፡ ነገር ግን አነሳሱ በታሰበው ፍጥነት ላይሆን ይችላል፡፡ ከዚያ በኋላ ዕድገቱም ቢሆን እንደታሰበው ላይሆን ይችላል ይላሉ፡፡
የኢንቨስትመንት ባንክ የመሠረትና ወደ ሥራ የማስገባቱ ሁኔታ የቆመ ነገር አለመሆኑን የሚገልጹት አቶ ኤርሚያስ የእሳቸው እያቋቋሙት ያለው የኢንቨስትመንት ባንክ በቅርቡ ወደ ገበያ እንዲገባ ጥረት እንደሚያደርጉ ገልጸዋል፡፡
ሒደቱ ግን ጊዜ የሚፈልግ በመሆኑና አዲስ ነገር ከመሆኑ ጋር ተያይዞ የሚያጋጥሙ ተግዳሮቶችን በቶሎ መፍትሔ ሰጥቶ ወደ ሥራ መግባቱ ግን እጅግ አስፈላጊ መሆኑንም ሳይጠቅሱ አላለፉም፡፡
‹‹እስካሁን ባለው ሒደት ግን ከምናስበው በላይ መንግሥትም ከገመተው በላይ ነገሩ ተጓትቷል፤›› ያሉት አቶ ኤርሚያስ እሳቸውም ሆኑ ሌሎች ዝግጅት እያደጉ ያሉት በቅርብ ጊዜ ወደ ሥራ እንደሚገቡ እምነት አላቸው፡፡ ሁኔታዎች የኢንቨስትመንት ባንኮች እንዲገቡ ግድ እያለ በመሆኑ በተቆጣጣሪው አካላት ዘንድም ግፊት እየተደረገ ስለመሆኑ የጠቀሱት አቶ ሙከሚልም በቅርቡ የመጀመርያዎቹን የኢንቨስትመንት ባንኮች እናያለን ይላሉ፡፡
